STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH
W GMINIE OLKUSZ

OLKUSZ

grudzień 2005

SPIS TREŚCI:

1. WSTĘP... 3

2. PRZEBIEG PROCESU PLANOWANIA STRATEGICZNEGO W GMINIE OLKUSZ... 6

3. METODYKA PROCESU PLANOWANIA STRATEGICZNEGO W GMINIE OLKUSZ... 7

4. ANALIZA SPOŁECZNA GMINY OLKUSZ... 10

5. ANALIZA SWOT W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ W GMINIE OLKUSZ 55

6. MISJA POLITYKI SPOŁECZNEJ W GMINIE OLKUSZ... 59

7. PLAN OPERACYJNY DLA STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE OLKUSZ... 60

- POMOC SPOŁECZNA I BEZPIECZEŃSTWO MIESZKAŃCÓW 62

- RYNEK PRACY I INICJATYWY GOSPODARCZE... 82

- EDUKACJA, KULTURA I REKREACJA... 97

8. WDROŻENIE STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE OLKUSZ - rekomendacje.. 120

WSTĘP

Projekt związany z opracowaniem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych
w Gminie Olkusz rozpoczęto we wrześniu 2005 roku, zgodnie z umową podpisaną pomiędzy Gminą Olkusz, reprezentowaną przez Pana Stanisława Piechowicza – Zastepcę Burmistrza Miasta i Gminy Olkusz, a FRDL Małopolskim Instytutem Samorządu Terytorialnego i Administracji z Krakowa, reprezentowanym przez Krzysztofa Lipskiego – Dyrektora Instytutu.

Opracowanie niniejszej strategii było wymogiem Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2003 r. ( Dz. U. z 2004 nr 64 poz. 593), która w art. 17, ust.1., pkt.1. mówi:

„Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy:

- opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka;”

Nowa ustawa o pomocy społecznej stanowi kolejny etap budowy nowego systemu aktywnej polityki społecznej w Polsce mając na celu stworzenie solidnego fundamentu polityki opartej na trzech zasadach:

- po pierwsze, w sposób systematyczny i kompleksowy budowana jest sieć bezpieczeństwa socjalnego i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, oparta na realnych podstawach utrzymania gospodarstw domowych,

- po drugie, tworzy się spójny system wspierający aktywizację osób bezrobotnych na rynku pracy i na polu pomocy społecznej, tak aby każdemu zagwarantować szansę aktywizacji i godnego życia,

- po trzecie, tworzy się skoordynowany system instytucjonalny, jasno prezentujący odpowiedzialność instytucji rządowych i samorządowych, otwierający jednocześnie przestrzeń dla aktywności obywatelskiej organizacji sektora pozarządowego.

Niniejsza strategia jest także istotną potrzebą i wymogiem nowej sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Olkusz, regionu małopolskiego i Polski, związanej głównie z wstąpieniem naszego kraju do Unii Europejskiej (maj 2004 r.) oraz zupełnie nowymi możliwościami związanymi z pozyskiwaniem funduszy strukturalnych na rozwój lokalny, w tym politykę społeczną. Oparcie funkcjonowania polityki społecznej w gminie na długofalowym planowaniu, na przejrzystych celach o różnym horyzoncie czasowym, pomaga zarządzać sferą polityki społecznej i ułatwia pozyskiwanie funduszy zewnętrznych na realizację zadań tejże polityki. Strategia pomaga także skoordynować działania różnych instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie wokół głównego kierunku działań i głównych problemów w tej sferze.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w gminie Olkusz nie ogranicza się w swych zapisach tylko do zadań realizowanych bezpośrednio przez instytucje gminy (Urząd Miasta i Gminy, Ośrodek Pomocy Społecznej, szkoły, instytucje kultury). Strategia proponuje przede wszystkim zadania, które stanowią wyzwania dla całej społeczności lokalnej i wszystkich instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie Olkusz. Taka zasada partnerstwa i współpracy jest jednym z fundamentalnych elementów polityki strukturalnej Unii Europejskiej.

Okres realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Olkusz przyjęto na dziesięć lat (2006-2015), co ułatwi władzom gminy formułowanie zadań do realizacji w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Strategia posiada ścisłą korelację z kluczowymi dokumentami planistycznymi na szczeblu lokalnym – Strategią Rozwoju Miasta i Gminy Olkusz, Planem Rozwoju Lokalnego Gminy, Programem Rewitalizacji Obszarów Miejskich i regionalnym – Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013 (projekt z września 2005 r.), a także z dokumentami operacyjnymi, sformułowanymi przez polski rząd pod kątem wykorzystania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej i innych zewnętrznych źródeł finansowania:

– Sektorowy Program Operacyjny – Rozwój Zasobów Ludzkich na lata 2004-2006,

– Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006,

– Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej na lata 2004-2006,

– Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004 – 2006,

– Program Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego (wersja zatwierdzona przez Radę Ministrów 26 lipca 2005 r).

Przed rozpoczęciem procesu planowania strategicznego w Gminie Olkusz powołano Grupę Roboczą, w skład której weszli przedstawiciele Rady Miejskiej, Urzędu Miasta i Gminy, Ośrodka Pomocy Społecznej, Straży Miejskiej, Policji, Powiatowego Urzędu Pracy, szkół,
a także reprezentanci lokalnych organizacji i instytucji zajmujących się polityką społeczną.

Ze strony MISTiA prace związane z opracowaniem strategii wykonywali: Janusz Krzyżak – kierownik projektu oraz Wojciech Odzimek i Tomasz Rutkowski – konsultanci Wydziału Programów i Projektów.

Zespół konsultantów MISTiA pragnie złożyć gorące podziękowania wszystkim członkom Konwentu Strategicznego za poświęcony czas i pomoc merytoryczną w trakcie opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Olkusz.

Lista członków Grupy Roboczej

pracującej nad Strategią Rozwiązywania

Problemów Społecznych w Gminie Olkusz

Lp.	Imię i nazwisko	Instytucja
1.	Małgorzata Adamczyk-Kurzak	Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu
2.	Barbara Adamuszek	Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu
3.	Jadwiga Bargieł	Szkoła Podstawowa nr 3 w Olkuszu
4.	Jolanta Chłosta	Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu
5.	Waldemar Choczaj	Straż Miejska w Olkuszu
6.	Agnieszka Fryben	Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu
7.	Jacek Imielski	Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu
8.	Magdalena Jajkiewicz	Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu
9.	Maria Jędrysik	Stowarzyszenie Dobroczynne RES SACRA MISER
10.	Izabela Kasprzyk	Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu
11.	Ryszard Lasoń	Radny Rady Miejskiej w Olkuszu
12.	Bogusława Lasota	Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu
13.	Anna Łaskawiec	Stowarzyszenie Dobroczynne RES SACRA MISER
14.	Barbara Ocieczek	Samorządowy Zespół Edukacji w Olkuszu
15.	Dariusz Rzepka	Zastępca Burmistrza Olkusza
16.	Dorota Sułkowska	Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu

PRZEBIEG PROCESU PLANOWANIA STRATEGICZNEGO W GMINIE OLKUSZ

1. Organizacja procesu planowania strategicznego i diagnoza sytuacji – wrzesień-październik 2005 r.

Cele działań:

· Prezentacja zakresu planowanych prac warsztatowych w Gminie Olkusz oraz zakresu odpowiedzialności poszczególnych podmiotów biorących udział w projekcie;

· Przedstawienie klucza doboru członków Grupy Roboczej;

· Zebranie danych statystycznych i informacji niezbędnych do opracowania analizy społecznej Gminy Olkusz oraz opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych;

· Opracowanie analizy społecznej Gminy Olkusz;

2. I warsztat strategiczny – 20 października 2005 r.

Cele warsztatu:

· Omówienie metodologii procesu budowania strategii rozwoju metodą partnerską oraz znaczenia partycypacji społecznej w planowaniu strategicznym;

· Przeprowadzenie analizy silnych i słabych stron polityki społecznej w Gminie Olkusz oraz identyfikacja szans i zagrożeń płynących z otoczenia zewnętrznego – analiza SWOT;

· Określenie Misji polityki społecznej w Gminie Olkusz;

· Identyfikacja obszarów priorytetowych polityki społecznej w Gminie Olkusz
i głównych zagadnień strategicznych w poszczególnych obszarach;

3. II warsztat strategiczny – 8 listopada 2005 r.

Cele warsztatu:

· Weryfikacja obszarów priorytetowych polityki społecznej w Gminie i zagadnień strategicznych w poszczególnych obszarach;

· Formułowanie celów strategicznych i celów operacyjnych w poszczególnych obszarach priorytetowych polityki społecznej w Gminie;

· Formułowanie zadań w poszczególnych obszarach priorytetowych polityki społecznej w Gminie;

· Określenie założeń organizacyjnych dla poszczególnych zadań – instytucja koordynująca, partnerzy, termin realizacji, źródła finansowania;

METODYKA PROCESU PLANOWANIA STRATEGICZNEGO W GMINIE OLKUSZ

Przyjęta metodyka opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych
w Gminie Olkusz oparta została na partnersko-eksperckim modelu budowy planów strategicznych, w pełni oddającym oczekiwania krajowych oraz unijnych instytucji wspomagających rozwój lokalny w Polsce. Metodyka MISTiA uwzględniała szersze, ponadlokalne i długoletnie doświadczenia konsultantów w tworzeniu długofalowych planów rozwoju, zarówno strategii ogólnych (gminy, gminy), jak również branżowych (polityki społecznej, rozwoju przedsiębiorczości, rynku pracy, turystyki, oświaty).

Organizacja procesu

Władze Olkusza uznały, że planowanie procesu rozwiązywania problemów społecznych
w gminie powinien być wspierany zarówno przez lokalne instytucje i grupy społeczne, jak również przez konsultantów zewnętrznych. Do prac nad strategią zaproszeni zostali przedstawiciele instytucji publicznych i organizacji społecznych z terenu gminy, tworząc Grupę Roboczą. W jej skład, z uwagi na pełnioną rolę współtworzenia Strategii, weszli przedstawiciele Rady Miejskiej, Urzędu Miasta i Gminy, Ośrodka Pomocy Społecznej, Straży Miejskiej, Policji, Powiatowego Urzędu Pracy, szkół, a także reprezentanci lokalnych organizacji i instytucji zajmujących się polityką społeczną.

Obraz środowiska lokalnego – analiza sytuacji społecznej Gminy

Planowanie strategiczne oparte jest na obiektywnej ocenie społecznego i ekonomicznego charakteru społeczności lokalnej i jej miejsca na mapie regionu. W ramach realizacji tychże działań przeprowadzona została ekspercka analiza struktury społecznej Gminy Olkusz w ujęciu dynamicznym (lata 2000-2004) oraz porównawczym (w stosunku do gmin regionu małopolskiego, dysponujących podobnym potencjałem społeczno-ekonomicznym). Potencjał społeczny Gminy Olkusz porównano z walorami trzech gmin – Chrzanowem, Wadowicami i miastem Oświęcim. W efekcie prac eksperckich powstał opis sytuacji społecznej Gminy Olkusz, będący punktem wyjścia do prac planistycznych i stanowiący element niniejszej strategii. Praca analityczna konsultantów MISTiA prowadzona była w oparciu o materiały i dokumenty uzyskane z Urzędu Miasta i Gminy w Olkuszu, Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu, Starostwa Powiatowego w Olkuszu, Powiatowego Urzędu Pracy, Straży Miejskiej, Policji, Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Regionalnych) oraz Urzędu Statystycznego w Krakowie.

Analiza uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych – analiza strategiczna przeprowadzona metodą SWOT

Kolejnym ważnym elementem prac nad opracowaniem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Olkusz była analiza zasobów wewnętrznych polityki społecznej Gminy (silne i słabe strony polityki społecznej) oraz analiza otoczenia zewnętrznego pod kątem szans i zagrożeń dla dalszego rozwoju polityki społecznej w Gminie. W tym celu przeprowadzono analizę SWOT, która stała się podstawą do zidentyfikowania i sformułowania podstawowych problemów i zagadnień strategicznych. W otoczeniu zewnętrznym zidentyfikowano i uszczegółowiono trendy polityczne, ekonomiczne, społeczne, technologiczne, ekologiczne i prawne, rozumiane jako szanse, ale także zagrożenia.

Określenie Misji polityki społecznej Gminy

Kluczowym elementem niniejszej strategii jest Misja – naczelny cel polityki społecznej Gminy, wokół którego powinny koncentrować się działania różnych lokalnych instytucji publicznych, środowisk i organizacji społecznych.

Członkowie Grupy Roboczej zaproponowali swoje propozycje misji, które stały się podstawą dla jej końcowej wersji, w pełni oddającej aspiracje mieszkańców i służącej długofalowemu rozwojowi społecznemu Gminy.

Sformułowanie obszarów priorytetowych polityki społecznej w Gminie

Zasadniczą rolą Grupy Roboczej było zidentyfikowanie obszarów priorytetowych (kierunków rozwoju) polityki społecznej w Gminie Olkusz, czyli takich obszarów, które odzwierciedlają zasadnicze pola działań w zakresie tej polityki. Wybór obszarów priorytetowych był wynikiem analizy bieżącej sytuacji społecznej w Gminie, analizy otoczenia zewnętrznego oraz wymogów ustawowych.

Określanie obszarów priorytetowych dla Gminy Olkusz nastąpiło na warsztatach strategicznych, dając szansę na pracę indywidualną, w zespołach i na sesji plenarnej. Dzięki temu umożliwiono uczestnikom spotkań całościową refleksję nad perspektywami rozwoju polityki społecznej w Gminie. W efekcie zidentyfikowano i przeanalizowano pod kątem zagadnień strategicznych trzy obszary priorytetowe polityki społecznej w Gminie Olkusz:

1) Pomoc społeczna i bezpieczeństwo mieszkańców

2) Rynek pracy i inicjatywy gospodarcze

3) Edukacja, kultura i rekreacja

Plany operacyjne – cele strategiczne, cele operacyjne, zadania

Kolejną ważną rolą Grupy Roboczej było formułowanie planów operacyjnych dla zidentyfikowanych trzech obszarów priorytetowych polityki społecznej w Gminie Olkusz. Dla ukazania hierarchii i powiązań łączących poszczególne poziomy planów operacyjnych, opisano je w następującym układzie:

· cele strategiczne (odpowiadające na pytanie: co chcemy osiągnąć?)

· cele operacyjne (w jaki sposób to osiągnąć?)

· zadania (co zrobimy?)

W ciągu dwóch intensywnych sesji warsztatowych z członkami Grupy Roboczej powstały plany operacyjne w trzech zdefiniowanych obszarach priorytetowych, wieńcząc tym samym prace nad „Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Olkusz”. Ostateczna wersja Strategii jest dokumentem perspektywicznym i długofalowym, a jednocześnie zawierającym priorytety i narzędzia realizacji, które na najbliższe lata wydają się stwarzać najwięcej możliwości dla rozwoju społecznego w Gminie Olkusz. Z biegiem czasu, w ciągłym procesie wdrażania, Strategia będzie ulegać modyfikacjom i aktualizacjom tak, aby jego realizacja odpowiadała potrzebom i aspiracjom lokalnej społeczności.

Warsztaty z członkami Grupy Roboczej prowadzono metodami interaktywnymi
z użyciem narzędzi (technik) treningowych, pozwalających uczestnikom indywidualnie i grupowo identyfikować, następnie analizować i proponować możliwe rozwiązania. Ten sposób pracy traktuje uczestników spotkań jako ekspertów posiadających znaczące doświadczenie, a rolą konsultantów jest prowadzenie procesu budowy strategii oraz proponowanie narzędzi i podawanie przykładów rozwiązań sprawdzonych w innych samorządach. Każde spotkanie warsztatowe prowadzone było urozmaiconymi technikami: mini wykłady z użyciem prezentacji multimedialnych, techniki kreatywne, prace z formularzem, techniki pracy zespołowej, moderowana dyskusja.

Proces wdrażania

Proces wdrażania to „przejście” od planowania strategicznego do zarządzania strategicznego, czyli realizacja zapisów Strategii. Konsultanci MISTiA określili dla niniejszej strategii rekomendacje wdrożeniowe, czyli elementy, które powinny zostać spełnione, aby jej realizacja odbywała się efektywnie. Rekomendacje te – zawarte w końcowej części Strategii – dotyczą trzech poziomów:

§ organizacyjnego – zarządzanie strategią,

§ merytorycznego – ocena i przegląd zapisów strategii,

§ społecznego – promocja i pozyskiwanie partnerów.

ANALIZA SPOŁECZNA GMINY OLKUSZ

Rys metodyczny analizy

Dane wykorzystywane w niniejszym analizie pochodzą z Urzędu Miasta i Gminy w Olkuszu, Ośrodka Pomocy Społecznej w Olkuszu, Straży Miejskiej w Olkuszu, Starostwa Powiatowego w Olkuszu, Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu, Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu oraz danych Urzędu Statystycznego w Krakowie i Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Regionalnych – źródło internetowe). Dane dotyczące lat 2000-2004 stały się podstawą analizy dynamicznej, określającej tendencje zachodzące w gminie Olkusz na przestrzeni pięciu lat. Dodatkowo w niniejszej pracy dokonano analizy porównawczej (analiza układu lokalnego) gminy Olkusz z trzema gminami regionu małopolskiego, charakteryzującymi się podobnymi uwarunkowaniami społeczno-gospodarczymi (Chrzanów, Wadowice, miasto Oświęcim,). Uzyskane dla gminy Olkusz wyniki porównano także ze średnią wartością wyliczoną dla powiatu olkuskiego, regionu małopolskiego i Polski. W analizie porównawczej z innymi gminami wykorzystano dane z 2004 r. – najbardziej aktualne dane GUS i US w Krakowie w momencie tworzenia niniejszej analizy oraz dane Narodowego Spisu Powszechnego z czerwca 2002 r.

Gmina Olkusz w układzie powiatowym

Liczba ludności

Gmina Olkusz, według danych Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Regionalnych), liczy 50 366 mieszkańców (dane z 2004 r. według faktycznego miejsca zamieszkania), w tym w mieście Olkusz zamieszkuje 37 696 osób (75% ogółu), natomiast na terenach wiejskich gminy 12 670 osób (25% obywateli gminy). Taki poziom zaludnienia stawia gminę Olkusz na wysokim 4 miejscu wśród samorządów gminnych w regionie małopolskim (po Krakowie, Tarnowie i Nowym Sączu) i – co oczywiste – na 1 miejscu w powiecie olkuskim. Obywatele gminy Olkusz stanowią 44% wszystkich mieszkańców powiatu olkuskiego. Badana gmina sąsiaduje bezpośrednio z wszystkimi gminami powiatu olkuskiego – Bolesławiem (7842 mieszkańców), Bukownem (10 765), Kluczami (14 969), Trzyciążem (7156) i Wolbromiem (23 470) oraz z gminą Trzebinia (powiat chrzanowski), Jerzmanowice-Przeginia, Krzeszowice i Sułoszowa (powiat krakowski ziemski). W gronie czterech gmin porównywanych w niniejszej analizie, Olkusz liczy najwięcej mieszkańców, w dalszej kolejności znajdują się Chrzanów (50166 obywateli), miasto Oświęcim (41 382) i Wadowice (37 392).

Tabela 1. Podstawowe dane o gminach powiatu olkuskiego w 2004 r.

Gmina	Ludność*	Udział w ludności powiatu [%]	Powierz-chnia w ha	Udział w powierzchni powiatu [%]	Gęstość zaludnienia [osób/km²]	Liczba sołectw
Bolesław	7842	6,8	4142	6,7	189	12
Bukowno	10765	9,4	6342	10,2	170	0
Klucze	14969	13,1	11931	19,2	125	15
Olkusz	50366	44,0	15066	24,2	334	19
Olkusz – miasto	37696	32,9	2563	4,1	1471	-
Olkusz – obszar wiejski	12670	11,1	12503	20,1	101	-
Trzyciąż	7156	6,2	9656	15,5	74	14
Wolbrom	23470	20,5	15082	24,2	156	26
Powiat olkuski	114568	100,0	62219	100,0	184	86

*według faktycznego miejsca zamieszkania

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Powierzchnia i gęstość zaludnienia

Gmina Olkusz posiada – zaraz po gminie Wolbrom (150,82 km²) – największą powierzchnią pośród samorządów gminnych powiatu olkuskiego, liczącą 150,66 km², co oznacza 24,2% ogólnej powierzchni powiatu i daje badanej gminie 12 miejsce spośród 182 gmin w Małopolsce. Ta znacząca powierzchnia gminy Olkusz jest także większa od areału gminy Chrzanów (79,33 km²) i Wadowice (112,49 km²) oraz miasta Oświęcim (30,30 km²). Średnia gęstość zaludnienia w gminie Olkusz wynosi 334 osoby/km², przy czym należy zauważyć znaczącą różnicę między miastem Olkusz (1471 osób/km²) a terenami wiejskimi (101 osób/km²). Wartość gęstości zaludnienia wyliczona dla gminy Olkusz jest znacznie wyższa od wartości powiatu olkuskiego (184 osoby/km²), wskaźnika regionu małopolskiego (215 osób/km²) i Polski (122 osoby/km²). Z gmin będących dla Olkusza bazą porównawczą w niniejszej analizie, dużo większe zagęszczenie ludności notuje miasto Oświęcim (1366 osób/km²) i gmina Chrzanów (632 osoby/km²).

Tabela 2. Podstawowe wskaźniki demograficzne w wybranych gminach w 2004 r.

Gmina	Ludność*	Powierzchnia w ha	Mężczyźni	Kobiety	Kobiety na 100 mężczyzn	Gęstość zaludnienia [osób/km²]
Olkusz	50366	15066	24535	25831	105	334
Olkusz – miasto	37696	2563	18292	19404	106	1471
Olkusz – obszar wiejski	12670	12503	6243	6427	103	101
Chrzanów	50166	7933	24023	26143	109	632
Oświęcim	41382	3030	19647	21735	111	1366
Wadowice	37392	11249	18051	19341	107	332
Powiat olkuski	114568	62219	55994	58574	105	184
Region małopolski	3260201	1518974	1581768	1678433	106	215
Polska	38173835	31268502	18470253	19703582	107	122

*według faktycznego miejsca zamieszkania

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Struktura płci ludności

Struktura płci ludności gminy Olkusz charakteryzuje się przewagą kobiet, które stanowią 51,3% ogółu mieszkańców – dla porównania wskaźnik ten dla powiatu olkuskiego wynosi 51,1%, dla Małopolski 51,4%, a dla całego kraju 51,6%. Współczynnik feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) osiągnął w badanej gminie w 2003 r. wartość 105, równą wartości powiatu olkuskiego, lecz niższej od średniej wyliczonej dla regionu małopolskiego (106 kobiet na 100 mężczyzn) i dla całej Polski (107). Należy także dodać, iż z grona czterech gmin będących obiektem niniejszej analizy, gmina Olkusz posiada omawiany wskaźnik najniższy. Dla porównania miasto Oświęcim charakteryzuje wskaźnik najwyższy – 111 kobiet na 100 mężczyzn.

Analizując rozwój liczby ludności w gminie Olkusz w latach 2000-2004 należy podkreślić, że kulminacyjna jej wartość przypada na początek tego okresu, rok 2000, w którym społeczeństwo gminy liczyło 50 887 osób. W każdym kolejnym roku liczba ludności gminy ulegała zmniejszeniu.
W badanym okresie pięcioletnim zaznaczyło się zmniejszeniem zaludnienia gminy o 1,0% (521 osób). Ten spadek miał jednak miejsce w samym mieście, w którym w latach 2000-2004 ubyło 703 osoby (-1,8%), podczas gdy tereny wiejskie gminy – jako bardziej atrakcyjne pod kątem zamieszkiwania – w analogicznym okresie zwiększyły stan zaludnienia o 182 osoby (1,5%). Jednak z gmin porównywanych jedynie Wadowice zanotowały dodatni wskaźnik wzrostu zaludnienia, wynoszący w badanym okresie pięcioletnim 1,2%. Na drugim biegunie znajduje się z kolei miasto Oświęcim, borykające się z problemem szybkiego spadku liczby obywateli (-2,3% w latach 2000-2004). Dla porównania omawiany wskaźnik dla powiatu olkuskiego jest bardzo niekorzystny, gdyż wynosi -5,9%. dla regionu małopolskiego pozostaje na poziomie dodatnim (0,8%), a dla całej Polski na poziomie ujemnym (-1,2%).

Tabela 3. Rozwój liczby ludności w wybranych gminach w latach 2000-2004*

Gmina	Rok					Wskaźnik wzrostu w latach 00-04
Gmina	2000	2001	2002	2003	2004	Wskaźnik wzrostu w latach 00-04
Olkusz	50887	50788	50648	50457	50366	-1,0%
Olkusz – miasto	38399	38283	38101	37894	37696	-1,8%
Olkusz – obszar wiejski	12488	12505	12547	12563	12670	1,5%
Chrzanów	51060	50880	50645	50375	50166	-1,8%
Oświęcim	42347	42047	41785	41422	41382	-2,3%
Wadowice	36960	37061	37217	37307	37392	1,2%
Powiat olkuski	121796	121717	114961	114741	114568	-5,9%
Region małopolski	3233799	3240928	3237217	3252949	3260201	0,8%
Polska	38644211	38632453	38218531	38190608	38173835	-1,2%

*według faktycznego miejsca zamieszkania

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Struktura wieku ludności

Z przedstawionych poniżej danych wynika, że zmniejsza się w dość szybkim tempie w skali całej gminy Olkusz liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (średnio 100-200 osób rocznie),
a wzrasta liczba ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Jest to tendencja charakterystyczna dla całej Polski, będąca efektem powolnego starzenia się społeczeństwa. W gminie Olkusz, proces ten jeszcze nie wykazuje silnych negatywnych trendów, lecz widoczne są już jego pewne oznaki. O ile w 2000 r. co czwarty mieszkaniec badanej gminy (24,0%) był w wieku przedprodukcyjnym (osoby do lat 18), to w roku 2004 tylko co piąty (19,8% ogółu obywateli gminy). W gronie porównawczym gmina Olkusz i tak nie wypada najgorzej – gmina Chrzanów notuje w tej kategorii jeszcze gorszy wynik (18,5% osób w wieku przedprodukcyjnym), podczas, gdy w gminie Wadowice wskaźnik ten osiągnął poziom 23%. Dla porównania średnia dla powiatu olkuskiego wynosi 20,4%, dla regionu małopolskiego 22,4%, a średnia dla Polski 21,2%. Niski i nadal malejący w gminie Olkusz wskaźnik ludności w wieku przedprodukcyjnym wpływa na zmniejszanie liczby uczniów w szkołach wszystkich szczebli, dlatego ważne staje się ujmowanie tych wartości w planach rozwoju szkół na terenie gminy.

Tabela 4. Struktura wieku ludności w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Rok	Liczba ludności							Nieprodukcyjni na 100 osób w wieku produkcyjnym
	Ogółem	W wieku przedprodukcyjnym		W wieku produkcyjnym		W wieku poprodukcyjnym
	Ogółem	Osoby	%	Osoby	%	Osoby	%
2000	50887	12195	24,0	32344	63,6	6348	12,5	57
2001	50788	11526	22,7	32845	64,7	6417	12,6	55
2002	50648	10961	21,6	33209	65,6	6478	12,8	53
2003	50457	10370	20,6	33505	66,4	6582	13,0	51
2004	50366	9970	19,8	33693	66,9	6703	13,3	49

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Gmina Olkusz wyróżnia się natomiast w klasyfikacji wskaźnika liczby osób w wieku produkcyjnym (mężczyźni liczący 18-65 lat i kobiety w wieku 18-60 lat) i nie tylko w stale rosnącej od pięciu lat wartości tego wskaźnika. Ta grupa mieszkańców stanowi niemal 67% wszystkich obywateli gminy, co oznacza zdecydowanie wyższą wartość w porównaniu ze średnią powiatu olkuskiego (63,8% mieszkańców w wieku produkcyjnym), średnią regionalną (62,2%) i średnią ogólnopolską (63,5%).
W gronie porównywanych samorządów żadna gmina nie uzyskała lepszego wskaźnika od Olkusza,
a jedynie gmina Chrzanów uzyskała wartość wyższą (65,4%) od średniej ogólnopolskiej. Wielkość grupy „produkcyjnej” jest ważnym wskaźnikiem demograficznym, gdyż to właśnie na niej spoczywa (przynajmniej w teorii) ciężar utrzymania osób w wieku nieprodukcyjnym (czyli osób do 18 roku życia oraz emerytów).

Gmina Olkusz posiada stosunkowo małe grono obywateli w wieku poprodukcyjnym, choć i tu zaznacza się powolna tendencja wzrostowa. W 2004 r. grupa ta stanowiła w badanej gminie 13,3% wszystkich jej mieszkańców, co jest wskaźnikiem niższym (lepszym) od wartości powiatu olkuskiego (wynoszącego 15,8%) oraz niższym od wartości małopolskiej, która podobnie jak wartość ogólnopolska, osiągnęła poziom 15,3% ogółu mieszkańców. W tej kategorii wszystkie porównywane gminy osiągnęły gorsze wyniki, przy czym najsłabiej wypadło miasto Oświęcim, gdzie aż 18,5% wszystkich mieszkańców wkroczyło w wiek emerytalny. Jednak wzrastająca liczba obywateli gminy Olkusz w wieku poprodukcyjnym w następnych latach będzie się pogłębiać w związku z osiąganiem wieku emerytalnego przez kolejne roczniki osób znajdujących się obecnie w licznej grupie ludności produkcyjnej.

Tabela 5. Struktura wieku ludności w wybranych gminach w 2004 r.

Gmina	Liczba ludności							Nieprodukcyjni na 100 osób w wieku pro-dukcyjnym
	Ogółem	W wieku przedproduk.		W wieku produkcyjnym		W wieku poprodukcyjnym
	Ogółem	Osoby	%	Osoby	%	Osoby	%
Olkusz	50366	9970	19,8	33693	66,9	6703	13,3	49
Chrzanów	50166	9301	18,5	32802	65,4	8063	16,1	53
Oświęcim	41382	7757	18,7	25954	62,7	7671	18,5	59
Wadowice	37392	8604	23,0	23391	62,6	5397	14,4	60
Powiat olkuski	114568	23367	20,4	73114	63,8	18087	15,8	57
Region małopolski	3260201	731311	22,4	2028670	62,2	500220	15,3	61
Polska	38173835	8087067	21,2	24239587	63,5	5847181	15,3	57

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Innym wskaźnikiem obrazującym strukturę wiekową ludności jest współczynnik osób w wieku nieprodukcyjnym (osoby do lat 18 oraz mężczyźni powyżej 65 roku życia i kobiety powyżej 60 lat) na 100 osób w przedziale wieku produkcyjnego. Oznacza on potencjalne obciążenie, jakie spada na barki osób w „sile wieku” związane z utrzymaniem jeszcze bądź już niepracujących członków społeczeństwa. W tym porównaniu gmina Olkusz wypada zdecydowanie najlepiej – omawiany wskaźnik wynosi dla niej 49, podczas, gdy dla pozostałych gmin odpowiednio – Chrzanów (53 osoby w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym), Oświęcim (59) i Wadowice (60). Średnia powiatu olkuskiego jest w tej kategorii równa wartości ogólnopolskiej (57) i niższa od wartości województwa małopolskiego (61).

Przyrost naturalny

Przyrost naturalny (różnica pomiędzy liczbą narodzin i zgonów) kształtuje się w gminie Olkusz na poziomie dodatnim, co jest tendencją optymistyczną, tym bardziej, że wskaźniki przyrostu naturalnego utrzymują się na poziomie dodatnim od kilku lat. Jedynie w 2002 r. wartość tego wskaźnika spadła niemal do zera (przyrost naturalny wyniósł tylko 0,04‰, co oznacza 2 osoby). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2004 r. urodziło się w gminie Olkusz 460 dzieci, natomiast zmarło 379 obywateli. Różnica pomiędzy tymi wartościami wynosi 81 osób, co oznacza wskaźnik przyrostu naturalnego na poziomie 1,6‰. Jest to najlepszy wskaźnik przyrostu naturalnego w gminie na przestrzeni ostatnich pięciu lat. Ponadto wynik ten jest korzystniejszy w kontekście średniej dla powiatu olkuskiego (-0,9‰) i średniej wartości ogólnopolskiej (-0,2‰), które charakteryzują się przyrostem ujemnym, jak i w kontekście regionu małopolskiego, który notuje dodatni wskaźnik przyrostu naturalnego (1,2‰), aczkolwiek niższy od gminy Olkusz. Podkreślić należy, że dodatni przyrost naturalny notowany jest zarówno w mieście Olkusz (1,5‰), jak również na terenach wiejskich gminy (2,0‰), co przekłada się na dobry wynik całej gminy. Przy czym różnica polega na tym, że samo miasto charakteryzuje się nieco niższym w stosunku do terenów wiejskich wskaźnikiem urodzeń i wskaźnikiem zgonów. Świadczy to o nieco innym modelu rodziny na wsi (większa liczba dzieci w rodzinie), ale także o wyższej śmiertelności mieszkańców wsi w porównaniu ze stolicą gminy.

Tabela 6. Ruch naturalny ludności w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Rok	Liczba małżeństw	Liczba małżeństw na 1000 mieszkańców	Liczba urodzeń	Liczba zgonów	Przyrost naturalny [osoby]	Przyrost naturalny [‰]
2000	320	6,3	480	446	34	0,7
2001	287	5,7	436	421	15	0,3
2002	289	5,7	425	423	2	0,0
2003	335	6,6	472	426	46	0,9
2004	264	5,2	460	379	81	1,6

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

W kategorii przyrostu naturalnego, gmina Olkusz wypada najlepiej wśród porównywanych samorządów, ale wespół z gminą Wadowice, która uzyskała taki sam wskaźnik przyrostu (1,6‰). Pozostałe dwie gminy notują ujemną wartość przyrostu naturalnego, odpowiednio Chrzanów (-0,7‰) i miasto Oświęcim (-1,5‰).

Tabela 7. Ruch naturalny ludności w wybranych gminach w 2004 r.

Gmina	Liczba małżeństw	Liczba małżeństw na 1000 mieszkańców	Liczba urodzeń	Liczba zgonów	Przyrost naturalny [osoby]	Przyrost naturalny [‰]
Olkusz	264	5,2	460	379	81	1,6
Olkusz – miasto	210	5,6	327	271	56	1,5
Olkusz – tereny wiejskie	54	4,3	133	108	25	2,0
Chrzanów	230	4,6	430	463	-33	-0,7
Oświęcim	245	5,9	380	442	-62	-1,5
Wadowice	227	6,1	379	319	60	1,6
Powiat olkuski	584	5,1	973	1076	-103	-0,9
Region małopolski	16871	5,2	31978	28223	3755	1,2
Polska	191824	5,0	356131	363522	-7391	-0,2

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Małżeństwa

Na przeciętnym poziomie kształtuje się wskaźnik małżeństw zawieranych w gminie Olkusz.
W 2004 r. związek małżeński zawarły w całej gminie 264 pary (w tym 210 par w Olkuszu), co oznacza relatywną wartość 5,2 małżeństw na 1000 mieszkańców gminy (5,2‰). Jest to wartość nieco wyższa od średniej powiatu olkuskiego (5,1‰), a także od średniej ogólnopolskiej (5,0‰), natomiast równa średniej regionalnej (5,2‰). Z gmin porównawczych, dwie mogą pochwalić się wyższymi wskaźnikami zawieranych małżeństw – Wadowice (6,1‰) oraz miasto Oświęcim (5,9‰), podczas gdy Chrzanów notuje wartość najniższą (4,6‰).

Migracje mieszkańców

Interesujące informacje o demografii gminy Olkusz można uzyskać analizując migracje jej mieszkańców. Zanotowane w badanej gminie w 2004 r. ujemne saldo migracji stałych (-2,9‰) wskazuje na większy odpływ dotychczasowych mieszkańców gminy (636 osób), niż napływ nowych obywateli (488 osób). Różnica pomiędzy tymi wartościami, wynosząca 148 osób, jest niestety na tyle duża, że przewyższa efekt dodatniej wartości przyrostu naturalnego w gminie (przypomnijmy, wynoszącej 81 osób), co skutkuje zmniejszaniem się liczby obywateli gminy. Co prawda w wewnętrznej strukturze gminy widać dwie różne tendencje – tereny wiejskie gminy notują dodatnią wartość migracji stałych (7,3‰), podczas, gdy miasto Olkusz dość wysoki ujemny wskaźnik migracji (-6,4‰). Wskazuje to na proces przemieszczania się części mieszkańców Olkusza na tereny podmiejskie, bardziej atrakcyjne pod kątem zamieszkiwania i charakteryzujące się tańszymi działkami budowlanymi. Ciekawą informacją jest fakt, że w 2004 r. za granicę wyjechało na stałe 25 obywateli gminy Olkusz, a przyjechało z zagranicy i na stałe osiedliło się w gminie 6 osób.

Dla porównania wskaźnik migracji stałych wyliczony dla powiatu olkuskiego także jest ujemny, choć jego ujemna wartość nie jest znacząca (-0,4‰). Dodać także należy, że wszystkie trzy gminy w niniejszym porównaniu zanotowały ujemną wartość migracji stałych, przy czym Chrzanów i miasto Oświęcim charakteryzuje jeszcze bardziej pogłębiony problem ujemnego salda migracji, odpowiednio -5,0‰ oraz -3,1‰.

Tabela 8. Migracje stałe w wybranych gminach w 2004 r.

Gmina	Migracje stałe
Gmina	Zameldowania	Wymeldowania	Saldo	Na 1000 ludności
Olkusz	488	636	-148	-2,9
Olkusz – miasto	316	556	-240	-6,4
Olkusz – tereny wiejskie	172	80	92	7,3
Chrzanów	438	691	-253	-5,0
Oświęcim	401	529	-128	-3,1
Wadowice	460	481	-21	-0,6
Powiat olkuski	1178	1228	-50	-0,4

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Prognozy liczby ludności w powiecie olkuskim

Prognozy liczby ludności, tworzone na bazie obliczeń Głównego Urzędu Statystycznego, dotyczą samorządów powiatowy i – w przypadku powiatu olkuskiego – nie napawają optymizmem. Na przestrzeni 25 lat (do 2030 r.) zaludnienie powiatu olkuskiego może ulec zmniejszeniu o prawie 6%, do poziomu 108 tys. osób. Jest to jeden z najwyższych spadków w gronie sąsiadujących powiatów z terenu Małopolski – relatywnie więcej mieszkańców ubędzie w sąsiednim powiecie chrzanowskim (według szacunków GUS w tym powiecie liczba osób zmniejszy się o 6,4%). Zmniejszenie liczby obywateli nastąpi także w powiatach: miechowskim (o 4,1%) i oświęcimskim (o 3%). Jedynie powiaty krakowski ziemski i wadowicki zachowają w najbliższych 25 latach korzystny dodatni przyrost liczby mieszkańców, odpowiednio o 11,4% i 5,5%.

Tabela 9. Prognozy liczby ludności w powiatach do 2030 r.

Powiat	2003*	2005	2010	2015	2020	2025	2030	Stopa wzrostu w latach 03-30
Powiat	Liczba ludności w tys.							Stopa wzrostu w latach 03-30
olkuski	114,7	114,3	113,4	112,6	111,6	110,2	108,0	-5,8%
miechowski	51,6	50,9	50,1	49,8	49,8	49,8	49,5	-4,1%
krakowski	241,1	242,5	248,0	254,0	260,3	265,5	268,5	11,4%
chrzanowski	128,7	128,4	127,4	126,4	125,1	123,1	120,4	-6,4%
oświęcimski	153,1	153,2	153,0	152,8	152,3	150,9	148,5	-3,0%
wadowicki	153,4	154,1	156,4	158,6	160,6	161,8	161,9	5,5%
Region małopolski	3252,9	3265,2	3289,5	3308,9	3317,2	3304,4	3264,6	0,4%

*dane rzeczywiste

Źródło: „Województwo Małopolskie 2004 – Podregiony, Powiaty, Gminy”. Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2004

Reasumując należy stwierdzić, iż głównymi problemami gminy Olkusz w sferze demograficznej jest stałe zmniejszanie liczby ludności, spowodowane ujemnym wskaźnikiem migracji stałych. Silną stroną lokalnej demografii pozostaje utrzymujący się od kilku lat dodatni przyrost naturalny, a także znacząca grupa mieszkańców w wieku produkcyjnym, choć daje się już zauważyć w strukturze wiekowej lokalnej społeczności proces jego starzenia się (rosnąca grupa mieszkańców w wieku poprodukcyjnym). Proces migracji wewnętrznej, czyli w obrębie samej gminy Olkusz jasno pokazuje zainteresowanie mieszkańców gminy przenoszeniem się na tereny wiejskie. Miasto Olkusz zmniejsza swoje zaludnienie na rzecz terenów wiejskich gminy, bardziej atrakcyjnych pod względem zamieszkiwania i – co nie bez znaczenia – z ofertą tańszych działek budowlanych, aniżeli w mieście. Generalnie procesy demograficzne w gminie Olkusz są odmienne dla miasta i dla terenów wiejskich, o ile w mieście zachodzą negatywne trendy w zakresie zmniejszania liczby mieszkańców i ujemnego wskaźnika migracji stałych, o tyle na terenach wiejskich wartości w tych kategoriach są dodatnie. Niemniej jednak wpływ miasta jest t dominujący i przekłada się na wskaźniki całej gminy Olkusz.

Zasoby mieszkaniowe

Na zasoby mieszkaniowe gminy Olkusz składa się 15560 mieszkań o łącznej powierzchni 1.040.546 m² (dane Narodowego Spisu Powszechnego z czerwca 2002 r.). Z tej puli w obrębie miasta Olkusz znajduje się 12279 mieszkań, czyli 79% ogółu lokali w gminie. W strukturze własności wyróżnić można pięć rodzajów lokali mieszkalnych:

- komunalne i socjalne (własność gminy),

- spółdzielcze (Spółdzielnia Mieszkaniowa „NOWA” i Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa),

- wspólnoty mieszkaniowe,

- czynszowe (Olkuskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego),

- domy prywatne;

Średnia powierzchnia mieszkań

Średnia powierzchnia jednego mieszkania w gminie Olkusz (zarówno w blokach, jak i domach jednorodzinnych) osiągnęła w 2002 roku wartość 66,9 m², niższą w porównaniu ze średnią powiatu olkuskiego (71,7 m²), a także niższą w zderzeniu ze średnią wartością wyliczoną dla regionu małopolskiego (73,5 m²) i dla Polski (69,0 m²). Co oczywiste, wyższy wskaźnik średniej powierzchni mieszkań posiadają tereny wiejskie gminy Olkusz (89,4 m²) w stosunku do miasta Olkusz, które notuje wartość 60,8 m². Dwie gminy z grupy porównawczej posiadają badany wskaźnik jeszcze niższy od olkuskiego – Chrzanów (60,7 m²) i Oświęcim (54,6 m²), w sytuacji, gdy Wadowice osiągnęły w tej kategorii wartość najwyższą (77,2 m²).

Tabela 10. Zasoby mieszkaniowe w wybranych gminach w 2002 r.

Gmina	Liczba			Powierzchnia w m²
Gmina	Mieszkań ogółem	Izb ogółem	Izb na mieszkanie	Mieszkań ogółem	Mieszkania średnio	Mieszkania na 1 osobę
Olkusz	15560	59968	3,9	1040546	66,9	20,7
Olkusz – miasto	12279	45667	3,7	747083	60,8	19,8
Olkusz – tereny wiejskie	3281	14301	4,4	293463	89,4	23,2
Chrzanów	17035	60062	3,5	1034761	60,7	20,6
Oświęcim	14712	48212	3,3	803800	54,6	19,4
Wadowice	9855	39106	4,0	760696	77,2	20,3
Powiat olkuski	34892	137361	3,9	2502659	71,7	21,8
Region małopolski	1010869	3828700	3,8	74260860	73,5	22,8
Polska	12683392	46723302	3,7	875493658	69,0	22,9

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS (dane Narodowego Spisu Powszechnego z czerwca 2002 r.)

Porównując wartości innego wskaźnika – średnią powierzchnię mieszkania w przeliczeniu na
1 obywatela – gmina Olkusz z wynikiem 20,7 m²ponownie plasuje się poniżej średniej powiatowej (21,8 m²), średniej regionalnej (22,8 m²) i ogólnopolskiej (22,9 m² na 1 obywatela). Wynik gminy Olkusz jest mimo wszystko najlepszy w porównaniu z trzema pozostałymi gminami, które uzyskały następujące wartości – Chrzanów (20,6 m²), Oświęcim (19,4 m²) i Wadowice (20,3 m²). Kolejnym wskaźnikiem opisującym rynek mieszkaniowy jest średnia liczba izb przypadająca na 1 mieszkanie.
W tej kategorii gmina Olkusz notuje przeciętną wartość 3,9 izb na 1 mieszkanie, co jest równe średniemu wskaźnikowi powiatu (3,9), lecz wyższe od średniej regionu małopolskiego (3,8) i wyższe od średniej dla Polski (3,7). Dla porównania gmina Chrzanów (3,5 izb na 1 mieszkanie) i miasto Oświęcim (3,3) osiągnęły wartość badanego wskaźnika na poziomie niższym, a jedynie Wadowice na poziomie nieco wyższym (4,0), potwierdzając tym samym posiadanie najlepszych warunków mieszkaniowych (przynajmniej w omówionych kategoriach) spośród porównywanych samorządów.

Mieszkania komunalne i socjalne

Samorządy gminne ustawowo zobligowane są do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych swoich obywateli. Liczba mieszkań komunalnych, czyli mieszkań będących własnością gminy Olkusz wynosi 1226 (dane z 2005 r.), z czego zdecydowana większość (1210) znajduje się w mieście Olkusz. Zatem mieszkania komunalne stanowią ok. 8% ogółu mieszkań w gminie. Standard mieszkań komunalnych znacznie odbiega od średniej gminnej – dość powiedzieć, że średnia powierzchnia lokalu gminnego wynosi 42,8 m², co stanowi zaledwie 64% powierzchni przeciętnego mieszkania w gminie Olkusz. Liczba mieszkań komunalnych w gminie Olkusz jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb, bowiem oczekuje na nie około 50 rodzin. Jednak władze gminy podejmują działania w celu pozyskania nowych mieszkań komunalnych i socjalnych, przejmując i adaptując m.in. budynki, bo byłych zakładach pracy.

Tabela 11. Mieszkania komunalne w gminie Olkusz w 2005 r.

Lokalizacja budynku	Liczba mieszkań ogółem	Powierzchnia mieszkań ogółem w m²
Miasto	1 210	51.775,01
Gmina	16	680,71
Ogółem	1 226	52.455,72

Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu

Leżące w gestii władz gminy mieszkania socjalne, przydzielane są osobom długotrwale zalegającym z czynszem oraz posiadających wyroki eksmisyjne. W 2005 r. gmina Olkusz dysponowała 60 lokalami socjalnymi o łącznej powierzchni 2404,26 m². Standard mieszkań socjalnych już z definicji jest niższy od standardu lokali komunalnych. Średnia powierzchnia mieszkania socjalnego w gminie Olkusz wynosi zaledwie 40,1 m². Liczba mieszkań socjalnych w gminie Olkusz także jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb, do niedawna oczekiwało na nie około 100 rodzin. Jednak w grudniu 2005 r. został oddany w Olkuszu do użytku budynek przeznaczony na mieszkania socjalne. Dzięki porozumieniu z Emalia Sp. z o.o. władze gminy pozyskały budynek, który przeznaczony został do adaptacji na nowe lokale socjalne (28 mieszkań). Koszt inwestycji wyniósł 1.663.680,90 zł, z tego 570.825,50 zł sfinansowane zostało z bezzwrotnej dotacji pozyskanej przez gminę z Funduszu dopłat Ministerstwa Infrastruktury, 119.543 zł z preferencyjnej pożyczki z Funduszu termomodernizacyjnego WFOŚiGW w Krakowie oraz 973.311,88 zł z kredytu zaciągniętego w Banku Ochrony Środowiska. Nowe mieszkania socjalne zajmują łącznie 1.362,85 m2 z 2.109,07 m2 całkowitej powierzchni użytkowej budynku. Do końca marca 2006 r. pozostała część budynku zaadaptowana zostanie na nową siedzibę olkuskiego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz jadłodajnię, w której wydawane będą nieodpłatne posiłki dla najuboższych.

Tabela 12. Mieszkania socjalne w gminie Olkusz w 2005 r.

Lokalizacja budynku	Liczba mieszkań	Powierzchnia mieszkań w m²
Miasto	58	2 324,42
Gmina	2	79,84
Ogółem	60	2 404,26

Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu

Mieszkania czynszowe

Ważnym elementem polityki mieszkaniowej gminy pozostaje także rozwój zasobów Olkuskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego Sp. z o.o. OTBS zostało zawiązane w dniu 25.11.1999 roku przez osobę fizyczną. W 2000 roku do Spółki przyłączyła się Gmina Olkusz, natomiast od lipca 2003 roku została jej 100% właścicielem. OTBS oferuje mieszkania czynszowe, które cieszą się dużym powodzeniem zwłaszcza u osób młodych. Towarzystwo obecnie dysponuje dwoma budynkami mieszkalnymi, a w planach ma dwa kolejne. Zasób mieszkaniowy OTBS-u przedstawia poniższa tabela.

Tabela. 13. Mieszkania Towarzystwa Budownictwa Społecznego w Olkuszu w 2005 r.

Lokalizacja budynku	Liczba mieszkań ogółem	Powierzchnia mieszkań w m²
Olkusz ul. Kochanowskiego 5	27	1298,8
Olkusz Ul. Leg. Polskich 10a	33	1628,0
Ogółem	60	2926,8

Źródło: Olkuskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o.

Olkuskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego obecnie realizuje modernizację budynku byłego hotelu Olkusz. Powstanie tu 40 mieszkań, z terminem realizacji sierpień 2006 r. W dalszych planach OTBS rozpocznie budowę dwóch inwestycji zlokalizowanych w Olkuszu przy ulicy Armii Krajowej. Termin realizacji pierwszej planowany jest na grudzień 2007 rok – będzie to blok mieszkalny na 44 mieszania. Natomiast druga inwestycja, z planowanym terminem zakończenia październik 2008, obejmie kolejne 40 mieszkań.

Mieszkania spółdzielcze

W gminie Olkusz funkcjonują dwie spółdzielnie mieszkaniowe, przy czym większa z nich – Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa dysponuje liczbą 4972 mieszkań, co stanowi 80% zasobów spółdzielczych w gminie i 32% wszystkich lokali mieszkalnych w gminie. Średnia powierzchnia mieszkania w tej spółdzielni wynosi 51,5 m², co jest wartością znacznie mniejszą od średniej powierzchni mieszkania w mieście Olkusz (60,8 m²). Druga, Spółdzielnia Mieszkaniowa „NOWA” posiada na terenie gminy Olkusz 1294 mieszkania, co oznacza 20% lokali spółdzielczych i 8% wszystkich lokali mieszkalnych w gminie. Średnia powierzchnia mieszkania w „Nowej” wynosi 59,3 m², co jest wartością znacznie lepszą w porównaniu z Olkuską Spółdzielnią Mieszkaniową.

Tabela 14. Mieszkania spółdzielcze w gminie Olkusz w 2005 r.

Nazwa spółdzielni	Liczba mieszkań ogółem	Powierzchnia mieszkań ogółem w m²
Spółdzielnia Mieszkaniowa „NOWA”	1 294	76.671,40
Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa	4 972	256.037,00
Ogółem	6 266	332 708,40

Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu

Dodatki mieszkaniowe

Prawo do dodatków mieszkaniowych mają najubożsi lokatorzy mieszkań komunalnych i spółdzielczych, których nie stać na miesięczne opłaty czynszu. W latach 2000-2004 Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu wypłacił łącznie 73 606 dodatków na łączną kwotę 12 335 468 zł, co oznacza, że jeden dodatek mieszkaniowy opiewał na średnią kwotę 168 zł. Liczba udzielanych dodatków wahała się jednak w poszczególnych latach, o ile w 2001 r. udzielono 13 599 tego typu świadczeń, to dwa lata później już 16 288 dodatków. W 2004 r. olkuski Urząd Miasta i Gminy udzielił 14 489 dodatków mieszkaniowych na łączną kwotę 2 143 548 zł, zatem średnia wartość jednego świadczenia wyniosła 148 zł, co jest wartością najniższą w całym okresie pięcioletnim.

Tabela 15. Zestawienie dodatków mieszkaniowych udzielonych w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Rok	Liczba rodzin objętych pomocą (ilość wypłacanych dodatków)	Ogólna wartość udzielonych dodatków mieszkaniowych w zł
2000	13.813	2.298.705
2001	13.599	2.644.193
2002	15.417	2.645.001
2003	16.288	2.604.021
2004	14.489	2.143.548
Ogółem	73.606	12.335.468

*możliwość wypłaty dodatku więcej niż 1 raz w roku dla jednej rodziny

Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu

Pozwolenia na budowę

Wartością obrazującą w pewien sposób dynamikę lokalnego rynku budowlanego jest liczba pozwoleń wydanych na budowę nowych lokali mieszkalnych i użytkowych. Pozwolenia na budowę wydaje Starostwo Powiatowe w Olkuszu, a poniższe dane obejmują cały powiat olkuski. Liczba pozwoleń wydanych w powiecie olkuskim w latach 2000-2004 wyniosła 902, przy najlepszym w tym względzie rokiem był 2001, gdy obywatele powiatu otrzymali aż 283 pozwolenia na budowę lokali (31,4% ogółu pozwoleń w ciągu 5 lat), najgorszym zaś okresem – rok 2002, który zamknął się liczbą 85 pozwoleń na nowe budynki (9,4% ogółu pozwoleń w powiecie). Związane to było m.in. z likwidacją ulgi budowlanej dla inwestorów indywidualnych.

Tabela 16. Liczba wydanych pozwoleń na budowę w powiecie olkuskim w latach 2000-2004

Rok	Liczba pozwoleń	% ogółu w latach 00-04
2000	216	23,9
2001	283	31,4
2002	85	9,4
2003	205	22,7
2004	113	12,5
Ogółem	902	100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Mieszkania oddane do użytku

Rzeczą oczywistą jest, że otrzymanie pozwolenia na budowę nie zawsze jest tożsame z rozpoczęciem samej inwestycji, która ponadto może „ciągnąć się” przez długie lata. W okresie 2000-2004 oddano do użytku w gminie Olkusz łącznie 330 nowych mieszkań o średniej powierzchni użytkowej sięgającej 135,4 m². Najlepszym okresem dla budownictwa mieszkaniowego w gminie był rok 2003, w których oddano do użytku 114 nowych obiektów mieszkalnych o średniej powierzchni równej 153 m². Był to poniekąd efekt zapowiadającej się w 2004 r. podwyżki podatku VAT na niektóre materiały budowlane (wzrost z 7% do 22%). Podwyżka ta, począwszy od 1 maja 2004 r. weszła w życie (wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej) i skutecznie odstraszyła kolejnych inwestorów. Stąd w 2004 r. oddano do użytku w gminie jedynie 67 nowych mieszkań.

Tabela 17. Mieszkania oddane do użytku w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Rok	Liczba mieszkań ogółem	Powierzchnia w m²		Mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności
Rok	Liczba mieszkań ogółem	Mieszkań ogółem	Mieszkania Średnio	Mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności
2000	43	6219	144,6	0,8
2001	35	4516	129,0	0,7
2002	71	6987	98,4	1,4
2003	114	17443	153,0	2,3
2004	67	9502	141,8	1,3
Ogółem	330	44667	135,4	1,3 (średnio)

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Skala budownictwa oraz wielkość mieszkań (67 mieszkań o średniej powierzchni 162 m²) oddanych do użytku w gminie Olkusz w 2004 r. jednoznacznie wskazują, że zamieszkane zostały domy jednorodzinne. W tymże roku prawie 57% nowych lokali mieszkalnych w gminie Olkusz powstało na terenach wiejskich (38 lokali), pozostałe 29 mieszkań oddano do użytku w mieście. Dla porównania w mniej zaludnionym Oświęcimiu w 2004 r. oddano do użytku 170 mieszkań (większość w budownictwie wielorodzinnym), a w Wadowicach niemal 140 nowych mieszkań.

Tabela 18. Mieszkania oddane do użytku w wybranych gminach powiatu olkuskiego w 2004 r.

Gmina	Liczba mieszkań ogółem	Powierzchnia w m²		Mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności
Gmina	Liczba mieszkań ogółem	Mieszkań ogółem	Mieszkania średnio	Mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności
Olkusz	67	9502	141,8	1,3
Olkusz – miasto	29	4037	139,2	0,8
Olkusz – tereny wiejskie	38	5465	143,8	3,0
Chrzanów	41	5919	144,4	0,8
Oświęcim	170	10534	62,0	4,1
Wadowice	138	19170	138,9	3,7
Powiat olkuski	172	25165	146,3	1,5
Region małopolski	10818	1132519	104,7	3,3
Polska	108117	11619777	107,5	2,8

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Bardzo miarodajnym wskaźnikiem oceniającym stan budownictwa mieszkaniowego gminy jest liczba mieszkań oddanych do użytku w przeliczeniu na 1000 jej mieszkańców. W gminie Olkusz wartość tego wskaźnika w poszczególnych latach była różna, lecz nigdy nie przekroczyła poziomu 2,3 (w 2003 r.). W 2004 r. wartość omawianego wskaźnika osiągnęła poziom 1,3 – niższą w porównaniu z wartością powiatu olkuskiego (1,5 mieszkań na 1000 obywateli), niższą od wartości regionalnej (3,3) i niższą od średniej ogólnopolskiej (2,8). Z gmin porównywanych lepsze wartości uzyskały także miasto Oświęcim (4,1 mieszkań na 1000 obywateli) i gmina Wadowice (wskaźnik 3,7). Jedynie Chrzanów zanotował wartość najniższą, na poziomie 0,8 nowych mieszkań na 1000 obywateli.

Z powyższych danych wynika, iż budownictwo mieszkaniowe w gminie Olkusz w większości przyjętych kryteriów lokuje się poniżej średnich wartości powiatu olkuskiego, regionu małopolskiego i Polski (średnia powierzchnia mieszkania ogółem i na 1 mieszkańca oraz liczba nowych mieszkań na 1000 obywateli), jednak nieco lepiej aniżeli np. gmina Chrzanów. Ewidentnie lepsze wskaźniki w przyjętych kryteriach cechują mieszkania na terenach wiejskich gminy, w stosunku do mieszkań w mieście, w dużej mierze w zasobach wielorodzinnych. Zasób mieszkaniowy gminy, zarówno komunalny, jak i socjalny nie jest na razie wystarczający w stosunku do potrzeb, jednak gmina czyni starania w celu pozyskania nowych lokali.

Podstawowa opieka medyczna

W gminie Olkusz podstawowa opieka zdrowotna realizowana jest przez niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, które świadczą usługi na podstawie umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. W 2005 r. w gminie funkcjonowały 4 ogólne niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, 2 niepubliczne zakłady pielęgnacyjno–opiekuńcze i 2 praktyki pielęgniarskie. Ich wyszczególnienie zawiera poniższa tabela.

Tabela 19. Placówki podstawowej opieki zdrowotnej w gminie Olkusz w 2005 r.

Lp.	Nazwa placówki	Adres placówki	Telefon
Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej
1.	NZOZ „OLMED”	ul. Nałkowskiej 1 32-300 Olkusz	tel.(032) 643 37 13
2.	NZOZ „ESKULAP” sp. z o.o.	ul. K. Wielkiego 64 32-300 Olkusz	tel. (032) 647 01 05, 647 01 06
3.	NZOZ „SANA-MED” S.C.	ul. Buchowieckiego 15 A 32-300 Olkusz	tel./fax (032) 643 45 28, 643 51 86
4.	Centrum Opieki Medycznej “Eskulap” s.c.	ul. K. Wielkiego 28 32-300 Olkusz	tel.(032) 647 40 30, 643 12 39
NZOZ-y Pielęgnacyjno-Opiekuńcze
5.	Niepubliczny Pielęgnacyjno – Opiekuńczy Zakład Opieki Zdrowotnej	ul. K. Wielkiego 64 32-300 Olkusz	tel. (032) 645 44 70
6.	NZOZ Zakład Pielęgnacyjno - Opiekuńczy „Zacisze”	Zimnodół 51 32-300 Olkusz	tel. (032) 642 73 14
Praktyki pielęgniarskie
7.	Indywidualna Praktyka Pielęgniarska – Barbara Skalniak	ul. E. Orzeszkowej 5/20 32-300 Olkusz	tel. (032) 641 23 52,
8.	Grupowa Praktyka Pielęgniarek „PULS” S.C.	ul. Bylicy 1/404 32-300 Olkusz	tel. (032) 645 52 84

Źródło: Starostwo Powiatowe w Olkuszu

Stan na listopad 2005 r.

Opieka szpitalna

Świadczenia szpitalne zapewnia mieszkańcom powiatu olkuskiego Szpital Powiatowy w Olkuszu (Al. 1000-lecia 13, 32-300 Olkusz). Jest on publicznym zakładem opieki zdrowotnej, nad którym bezpośredni nadzór sprawuje Rada Powiatu Olkuskiego, a świadczenia realizowane są na podstawie umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Według danych ze stycznia 2005 r. szpital dysponował ogółem 15 oddziałami (w tym Blokiem Operacyjnym) o łącznej liczbie 400 łóżek. W tym czasie zatrudnionych było w szpitalu 74 lekarzy (w tym 11 na Oddziale Chirurgicznym) i 296 pielęgniarek (w tym 39 na Oddziale Chirurgicznym). Szczegółowy wykaz oddziałów olkuskiego szpitala i strukturę zatrudnienia przedstawia poniższa tabela.

Tabela 20. Wykaz oddziałów Szpitala Powiatowego w Olkuszu

Lp.	Nazwa oddziału	Liczba łóżek	Liczba lekarzy	Liczba pielęgniarek
1.	Oddział Chirurgiczny	68	11	39
2.	Oddział Ginekologiczno-Położniczy	40	7	34
3.	Oddział Wewnętrzny	37	9	17
4.	Oddział Wewnętrzny II	49	9	29
5.	Oddział Dziecięcy	35	4	21
6.	Oddział Noworodków	20	3	12
7.	Oddział Urazowo-Ortopedyczny	26	8	13
8.	Oddział Zakaźny	20	2	11
9.	Oddział Neurologiczny	30	6	23
10.	Oddział Psychiatryczny	60	6	31
11.	Oddział Opieki Paliatywnej	7	1	8
12.	Dzienny Oddział Chemioterapii	5	1	2
13.	Szpitalny Oddział Ratunkowy	3	4	25
14.	Oddział Anestezjologii	0	3	16
15.	Blok Operacyjny	0	-	15
Łącznie		400	74	296

Źródło: Starostwo Powiatowe w Olkuszu

Stan na styczeń 2005 r.

Pomoc społeczna

Pomoc społeczna pełni funkcję domykającą w systemie zabezpieczenia społecznego w naszym kraju. Jednocześnie działalność pomocy społecznej obejmuje wstępne rozeznanie potrzeb i inicjowanie sposobów ich zaspokajania, co w konsekwencji sprowadza się do przygotowywania podstawy do nowych, doskonalszych rozwiązań organizacyjno – prawnych w tym zakresie. Przedmiotem pomocy społecznej w ostatnich latach są działania ukierunkowane na łagodzenie skutków głębokich przemian w innych obszarach życia społecznego. Wychodząc naprzeciw nowym potrzebom 1 maja 2004 r. weszła w życie nowa ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. zastępując ustawę o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 r. Jest to nowy system wsparcia osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Obszernym aktem prawnym (161 artykułów) na nowo określono system wsparcia dla osób najbardziej potrzebujących. Ustawodawca pozostawił w nim trzy podstawowe formy zasiłków: zasiłek stały, zasiłek okresowy i zasiłek celowy.

Działaniami pomocy społecznej w gminie Olkusz zajmuje się Ośrodek Pomocy Społecznej, utworzony w 1990 r. Ośrodek jest jednostką organizacyjną gminy, realizującą zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, jak również zadania zlecone gminie zgodnie z ustaleniami przekazanymi przez Wojewodę. Struktura OPS w Olkuszu obejmuje trzy działy zatrudniające łącznie 51 pracowników:

- Dział Księgowości,

- Dział Pomocy Środowiskowej,

- Dział opieki nad chorym w domu.

- Dział Świadczeń Rodzinnych.

Celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zgodnie z ustawą
o pomocy społecznej pomoc udzielana jest osobom i rodzinom, w szczególności z powodu:

ubóstwa,
sieroctwa,
bezdomności,
potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
bezrobocia,
niepełnosprawności,
długotrwałej choroby,
bezradności w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych,
alkoholizmu i narkomanii,
trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego,
klęski żywiołowej lub ekologicznej.
zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej
przemocy w rodzinie

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, których dochód na osobę w rodzinie nie przekracza:

na osobę samotnie gospodarującą - 461 zł
na osobę w rodzinie - 316 zł

Kwoty te podlegają waloryzacji i ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej.

Do zadań własnych gminy należy :

udzielanie schronienia, zapewnienie oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, celowych i celowych specjalnych,
opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę która rezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem,
praca socjalna,
organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych,
dożywianie dzieci,
sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym,
kierowanie osób wymagających opieki do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu,
prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych,
przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze,

Do zadań zleconych gminie należy:

przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych,
przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną,
opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym,
przyznawanie i wypłacanie świadczeń rodzinnych i zaliczki alimentacyjnej

świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, dla osób z zaburzeniami psychicznymi
prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
realizacja innych zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej.

Powody udzielania pomocy społecznej

W roku 2004 z różnych form pomocy w gminie Olkusz skorzystało łącznie 1060 rodzin, przy czym jedna rodzina mogła korzystać z pomocy z kilku różnych powodów. W 2004 r. najważniejszym powodem udzielania pomocy społecznej w gminie Olkusz było bezrobocie – z tego powodu pomocy udzielono 744 rodzinom (70% rodzin korzystających z pomocy społecznej w gminie). Na drugim miejscu sytuuje się ubóstwo, z związku z którym z pomocy społecznej korzystało w 2004 r. aż 688 rodzin (65% ogółu korzystających). Należy podkreślić, że ubóstwo jest z reguły efektem długotrwałego utrzymywania się w strefie niskich dochodów i nie może być traktowane równoważnie z innymi „typowymi” powodami przyznawania pomocy, lecz jako powód współwystępujący. Trzecie miejsce na liście powodów udzielania pomocy społecznej zajmuje bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego – z tego powodu pomoc w 2004 r. uzyskały 264 rodziny (25% korzystających), a miejsce czwarte dotyczy niepełnosprawności, obejmujące 260 rodzin korzystających z pomocy społecznej (24% ogółu korzystających). Ostatnim, istotnym powodem udzielania pomocy społecznej w gminie Olkusz jest potrzeba ochrony macierzyństwa, w ramach której z pomocy w 2004 r. skorzystały 122 rodziny (11% ogółu korzystających). W stosunku do 2000 r. liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w gminie Olkusz zmniejszyła się o 26%, co wiąże się z głównej mierze z przeniesieniem (w październiku 2003 r.) wypłat rent socjalnych z Ośrodków Pomocy Społecznej do Zakładów Ubezpieczeń Społecznych, a dodać należy, że grupa rencistów socjalnych w gminie Olkusz liczy około 360 osób.

Tabela 21. Powody udzielania pomocy społecznej rodzinom w gminie Olkusz w latach 2000-2004*

Powód trudnej sytuacji życiowej	Liczba rodzin objętych pomocą					Odsetek ogółu rodzin korzystających w 2004 r. [%]
Powód trudnej sytuacji życiowej	2000	2001	2002	2003	2004	Odsetek ogółu rodzin korzystających w 2004 r. [%]
Ubóstwo	1230	947	1105	991	688	64,9
Niepełnosprawność	458	480	604	683	260	24,5
Długotrwała choroba	151	151	148	113	81	7,6
Bezrobocie	1008	644	903	706	744	70,2
Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego	402	197	358	333	264	24,9
Alkoholizm	112	119	106	87	72	6,8
Potrzeba ochrony macierzyństwa	91	87	73	93	122	11,5
Bezdomność	16	23	26	19	28	2,6
Trudności po opuszczeniu zakładu karnego	5	4	3	4	4	0,4
Narkomania	0	0	0	0	0	0,0
Sieroctwo	2	1	2	2	0	0,0
Klęska żywiołowa lub ekologiczna	0	0	0	0	0	0,0
Ogółem	1434	1308	1528	1588	1060	100,0

*jedna rodzina mogła korzystać z pomocy z kilku różnych powodów

Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu

Budżet OPS

Środki na realizację zadań pomocy społecznej pochodzą z dotacji Gminy i dotacji rządowych,
a zadania dzieli się odpowiednio na zadania własne i zadania zlecone. Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu udzielił w 2004 r. łącznie 1.326.710 zł świadczeń społecznych, w tym 770.032 zł w ramach zadań zleconych gminie (58% ogólnej kwoty świadczeń) oraz 556.678 zł w ramach zadań własnych gminy (42% ogółu). Wśród wszystkich działań OPS w Olkuszu wspierających osoby potrzebujące dominowały zasiłki stałe, na które przeznaczono 32,1% ogółu wydatków OPS w 2004 r. Na dalszych pozycjach lokują się zasiłki celowe (24,4% wszystkich wydatków olkuskiego OPS w 2004 r.), dofinansowanie posiłków (15,9%), zasiłki okresowe (6,8%) oraz zasiłki stałe wyrównawcze (5,6%) oraz składki zdrowotne (3,9%).

Tabela 22. Szczegółowe zestawienie wydatków Ośrodka Pomocy Społecznej w gminie Olkusz w 2004 r.

Formy pomocy	Liczba rodzin objętych pomocą	Wartość udzielonych świadczeń w zł	% ogółu udzielonych świadczeń
I. ZADANIA ZLECONE OGÓŁEM, w tym: - zasiłki stałe - zasiłki stałe wyrównawcze - gwarantowane zasiłki okresowe - specjalne zasiłki okresowe - zasiłki okresowe - renty socjalne - ochrona macierzyństwa - specjalistyczne usługi opiekuńcze - składki zdrowotne - składki emerytalno-rentowe - zasiłki rodzinne - zasiłki pielęgnacyjne	240 153 46 11 0 312 0 45 0 168 56 40 27	770.032 425.524 74.404 14.619 0 90.759 0 45.230 0 52.260 36.003 15.791 15.442	58,0 32,1 5,6 1,1 0 6,8 0 3,4 0 3,9 2,7 1,2 1,2
II. ZADANIA WŁASNE GMINY OGÓŁEM, w tym: - zasiłki celowe - posiłki - usługi opiekuńcze - pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne - schronienie - zasiłek celowy (zdarzenie losowe)	930 866 324 57 0 7 0	556.678 324.098 210.455 14.497 0 7.628 0	42,0 24,4 15,9 1,1 0 0,6 0
O G Ó Ł E M:	1060	1.326.710	100,0

Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu

W stosunku do 2000 r. wysokość wydatków olkuskiego OPS zmniejszyła się o ponad 105% i wiąże się to w głównej mierze ze wspomnianym wyżej przeniesieniem wypłat rent socjalnych z OPS-ów do ZUS-ów, co w latach wcześniejszych było znaczącym wydatkiem gminnego OPS. Tym samym sporemu zmniejszeniu uległy wydatki OPS w Olkuszu na zadania zlecone – w stosunku do 2000 r. było to niemal trzykrotne zmniejszenie. Z drugiej strony, w niewielkim zakresie, lecz wzrasta wartość wydatków OPS na zadania własne gminy – w okresie pięcioletnim było to wzrost ponad 15%.

Tabela 23. Zestawienie wydatków Ośrodka Pomocy Społecznej w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Formy pomocy	Liczba rodzin objętych pomocą	Wartość udzielonych świadczeń w zł	% ogółu udzielonych świadczeń
2000
Zadania zlecone	790	2.275.856	82,9
Zadania własne gminy	1024	470.871	17,1
OGÓŁEM 2000 r.	1434	2.746.727	100,0
2001
Zadania zlecone	481	2.326.650	82,8
Zadania własne gminy	977	484.470	17,2
OGÓŁEM 2001 r.	1308	2.811.120	100,0
2002
Zadania zlecone	668	2.581.760	82,9
Zadania własne gminy	1133	531.567	17,1
OGÓŁEM 2002 r.	1528	3.113.327	100,0
2003
Zadania zlecone	601	2.354.725	81,2
Zadania własne gminy	1102	543.470	18,8
OGÓŁEM 2003 r.	1588	2.898.195	100,0
2004
Zadania zlecone	240	770.032	58,0
Zadania własne gminy	930	556.678	42,0
OGÓŁEM 2004 r.	1060	1.326.710	100,0

Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu

Prowadzone przez OPS w Olkuszu działania służą także zmianie wizerunku pomocy społecznej jako wypłaty różnego rodzaju świadczeń. W ramach świadczeń niepieniężnych prowadzonych przez olkuski OPS dominuje poradnictwo specjalistyczne, z którego w 2004 r. skorzystało 174 rodziny, lecz z każdym rokiem ich liczba maleje. Dość powiedzieć, że w 2000 r. OPS udzielił porad specjalistycznych 650 rodzinom, co tylko potwierdza ogólne intencje osób korzystających z pomocy społecznej jako narzędzia wypłat różnego rodzaju świadczeń, a nie dodatkowo jako wsparcia niematerialnego.

Tabela 24. Świadczenia niepieniężne udzielane rodzinom w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Powody udzielenia pomocy	Liczba rodzin korzystających z pomocy
Powody udzielenia pomocy	2000	2001	2002	2003	2004
Poradnictwo specjalistyczne	650	595	480	421	174
Pomoc w załatwianiu spraw urzędowych	0	0	0	0	0
Praca socjalna	0	0	0	0	0
Razem	650	595	480	421	174

Źródło: Ośrodek Pomocy Społecznej w Olkuszu

Należy podkreślić, że pokaźną grupę klientów pomocy społecznej w gminie Olkusz stanowią osoby korzystające z pomocy długotrwale. Tę grupę mieszkańców można określić jako „uzależnieni” od pomocy społecznej. Oznacza to, że te osoby i rodziny od wielu lat bazują na świadczeniach z pomocy społecznej traktując je jako nierzadko jedyne źródło dochodu, a nie doraźną pomoc. Prezentują postawy roszczeniowe, zrzucają odpowiedzialność za swój los na innych, przekonani o obowiązku państwa do ich ciągłego wspierania, rezygnują z jakichkolwiek prób poprawy swojej sytuacji. Dlatego szczególnie do tej grupy podopiecznych kierowana jest praca socjalna świadczona przez pracowników OPS. Pod pojęciem tym należy rozumieć działalność, która ma na celu ułatwienie wzajemnego przystosowania jednostek, rodzin i środowiska społecznego oraz rozwijanie poczucia własnej wartości poprzez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach. Jest to działanie, które koncentruje się na rozwiązywaniu najróżniejszych problemów – od motywowania osób bezrobotnych do poszukiwania pracy po przywrócenie stabilizacji w rodzinach. Skuteczna pomoc polega na wyprowadzeniu z grupy ryzyka i – w miarę możliwości – usamodzielnieniu klienta.

Punkt Informacyjno-Konsultacyjny

Punkt Informacyjno-Konsultacyjny dla Osób Uzależnionych i Ofiar Przemocy w Rodzinie działa w Gminie Olkusz od 1998 r. (na ul. Szpitalnej 9. w budynku będącym własnością Gminy). Punkt, działający pod auspicjami Pełnomocnika Burmistrza ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, czynny jest trzy razy w tygodniu: poniedziałki, wtorki i czwartki od 18.00 do 20.00. Przez jakiś czas czynny był również w godzinach dopołudniowych, lecz mimo stwierdzonej potrzeby działania w takiej porze, nie było to możliwe ze względu na brak osób, które mogłyby w takim czasie pełnić dyżur. Specjaliści pełniący w nim dyżuru zatrudnieni są na podstawie umowy – zlecenia. Jest to zmienna liczba osób. W roku 2005 – 11 osób w tym: pedagog (3 osoby), psycholog (4 osoby), pracownik socjalny (3 osoby), kurator zawodowy (1 osoba) oraz prawnik, który dyżuruje sporadycznie (działał czynnie do 2004 r.). Wszystkie osoby są po szkoleniach związanych z pierwszym kontaktem z osobą uzależnioną od alkoholu i jej rodziną oraz przeciwdziałaniem przemocy. Największa liczba osób potrzebujących pomocy odwiedziła punkt w pierwszych latach jego działalności. Obecnie liczba porad kształtuje się na ok.300 rocznie. Zakładając, że jedna osoba przychodzi najczęściej dwukrotnie, ale również to, że sprawa dotyczy całej rodziny, można przyjąć, że poradnictwem zostaje objętych ok. 600 os. w skali roku. W Punkcie prowadzona jest ewidencja osób i spraw oraz wskazanego sposobu działania, niemniej jednak osoby szukające pomocy nie są zobowiązane do podawania swoich danych i maja zapewnioną anonimowość. Niejednokrotnie utrudnia to, możliwość skutecznego działania, ale takie są przyjęte zasady, że prawem klienta jest prawo do anonimowości.

W roku 2006 planowana jest zmiana działania punktu polegająca przede wszystkim na powstaniu zespołów ds. przeciwdziałania przemocy. Zadaniem takiego zespołu będzie kompleksowe zajmowanie się rodziną, w której dochodzi do przemocy – planowanie pomocy dla wszystkich jej członków. Zespołowe opracowanie strategii postępowania, monitorowanie sytuacji rodziny. Każda z osób dyżurujących w punkcie byłaby zobowiązana do uczestniczenia w pracach takiego zespołu oraz sama byłaby odpowiedzialna za jedną rodzinę jako szef zespołu. Nad praca wszystkich zespołów czuwałaby jedna osoba. Prowadzony musi być inny rodzaj dokumentacji i przebiegu prac zespołów (w opracowaniu). Urząd Miasta i Gminy Olkusz zakupuje również dodatkowe terapie dla osób uzależnionych od alkoholu (6 godz. tygodniowo). Terapie prowadzone są przez pracownika Poradni Odwykowej w Olkuszu i odbywają się na jej terenie. Zakupione są również terapie dla osób współuzależnionych oraz poradnictwo psychologiczne dla dzieci i młodzieży, której rodzice nadużywają alkoholu. Wszystkie zajęcia prowadzone są w postaci kilkugodzinnych zajęć na podstawie umów – zleceń w budynku w Olkuszu ul. Szpitalna 9. Do końca 2004 r. działał w tym budynku również Klub Młodzieżowy głównie ze wskazaniem dla młodzieży wywodzącej się z rodzin z problemem alkoholowym. Jedną z dwu kondygnacji budynku Olkusz ul. Szpitalna 9 zajmuje Klub Abstynenta.

Punkt oraz inne zakupione zajęcia prowadzone są na parterze budynku, który został udostępniony również trzem stowarzyszeniom nie związanym z działalnością profilaktyczną (np. Związek Emerytów i Rencistów), co utrudnia pełne wykorzystanie pomieszczeń (amfilada) dla potrzeb realizacji programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Bezpieczeństwo publiczne

Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu obejmuje zasięgiem swojego działania sześć gmin, przyporządkowanych do czterech Komisariatów Policji – w Olkuszu, w Kluczach, w Wolbromiu i w Bukownie. W gminie Olkusz odnotowano w 2004 r. ogółem 2296 przestępstw, co stanowi 65% wszystkich przestępstw popełnionych w badanym roku w całym powiecie olkuskim. Liczba przestępstw stwierdzonych w gminie Olkusz zmniejszyła się w stosunku do 2003 r. o niemal 4%. Wśród stwierdzonych w gminie Olkusz przestępstw i wykroczeń dominują przestępstwa gospodarcze – 711 stwierdzonych przypadków w 2004 r., na kolejnych miejscach lokują się kolizje drogowe (527 przypadków), kradzież cudzej rzeczy (412), nietrzeźwi kierujący (375) i kradzież z włamaniem (161).

Tabela 25. Wybrane przestępstwa i wykroczenia w gminie Olkusz

Wyszczególnienie	2003	2004	% wzrostu w latach 2003-2004
Kradzież cudzej rzeczy	367	412	12,3
Kradzież z włamaniem	199	161	-19,1
Przestępstwa rozbójnicze	54	72	33,3
Kradzieże pojazdów	41	27	-34,1
Bójki i pobicia	17	14	-17,6
Przestępstwa gospodarcze	662	711	7,4
Nietrzeźwi kierujący	347	375	8,1
Kolizje drogowe	447	527	17,9
Wypadki drogowe	80	75	-6,3

Źródło: Komenda Powiatowa Policji w Olkuszu

Wskaźnik przestępczości, oznaczający liczbę przestępstw na 1000 mieszkańców, wynosi w gminie Olkusz 43,3, co jest wartością znacznie wyższą, aniżeli w przypadku średniej dla powiatu olkuskiego (30,8 przestępstw na 1000 mieszkańców). Jest to najwyższy wskaźnik wśród wszystkich gmin w powiecie olkuskim. Wykrywalność przestępstw w gminie Olkusz wynosi 49,9%. Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w gminie Olkusz wskazuje, że aż 12,3% uczniów przyznaje się do zażycia narkotyków (w powiecie wskaźnik ten wynosi 9,3%). W 2004 r. zatrzymano w gminie Olkusz 33 nieletnich sprawców czynów karalnych, podczas, gdy w całym powiecie ich liczba wyniosła 84 osoby.

Biorąc pod uwagę powiat olkuski, przestępczość wśród nieletnich nie jest stosunkowo wysoka. Procentowy wskaźnik udziału czynów karalnych popełnionych przez nieletnich sprawców do ogółu przestępstw wykrytych wynosi w powiecie olkuskim 4,1, podczas, gdy w powiecie wadowickim – 8,7, w powiecie chrzanowskim – 6,8, a w powiecie oświęcimskim – 7,7. W

2004 r. na terenie szkół powiatu olkuskiego stwierdzono 34 przestępstwa, mniej w porównaniu z powiatami sąsiednimi: wadowickim (92 przypadki), chrzanowskim (62) i oświęcimskim (58). Główne

rodzaje przestępstw kryminalnych dokonywanych przez nieletnich w powiecie olkuskim to:

- Narkomania – 35%

- Kradzież cudzej rzeczy – 33%

- Przestępstwa rozbójnicze – 17%

- Kradzież z włamaniem – 5%

- Bójki i pobicia – 4%

Priorytetowe obszary działania KPP w Olkuszu na lata następne:

- doskonalenie działań zmierzających do zapewnienia mieszkańcom powiatu olkuskiego pełnego poczucia bezpieczeństwa,

- podnoszenie kwalifikacji zawodowych wszystkich policjantów, a także kultury obsługi interesantów,

- podniesienie zaufania do działań Policji jako formacji otwartej dla potrzeb obywateli

- wzrost wykrywalności czynów popełnianych przez nieletnich,

- poprawa wykrywalności w kategorii przestępstw rozbójniczych,

- organizacja służby patrolowej i obchodowej w celu zwiększenia ilości policjantów na ulicach,

- poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym, w tym ograniczenie wypadków drogowych oraz ofiar śmiertelnych

Działalność Straży Miejskiej

W 2004 r. Straż Miejska w Olkuszu zanotowała 2064 wykroczenia, w wyniku których dokonała 1738 pouczeń oraz wypisała 326 mandatów karnych i wniosków o ukaranie. Wartość mandatów wystawionych przez olkuskich strażników miejskich wyniosła w 2004 r. łącznie 29.730 zł, co oznacza, że średnia kwota jednego mandatu przekroczyła 95 zł.

Tabela 26. Ujawnione wykroczenia wg liczby i rodzaju zastosowanych sankcji wobec ich sprawców w gminie Olkusz w latach 2001-2004

Wyszczególnienie	2001		2002		2003		2004
Pouczenia	1620	71,8 %	1635	87,0 %	1768	83,6 %	1738	84,2 %
Mandaty karne, wnioski o ukaranie	636	28,2 %	245	13,0 %	347	16,4 %	326	15,8 %
Liczba wykroczeń	2256	100 %	1880	100 %	2115	100 %	2064	100 %
Kwota mandatów	27.630,00 zł		29.230,00 zł		25.270,00 zł		29.730,00 zł
Średni mandat	53,13 zł		84,34 zł		77,51 zł		95,59 zł

Źródło: Straż Miejska w Olkuszu

Spośród wszystkich wykroczeń ujawnionych przez Straż Miejską w Olkuszu największą liczbę stanowiły wykroczenia z zakresu bezpieczeństwa i porządku w komunikacji – 1494 przypadki (72,4% ogółu stwierdzonych wykroczeń w gminie Olkusz). Kolejne kategorie wykroczeń będących podstawą ukarania przez Straż Miejską posiadają już znacznie mniejsze znaczenie, ale gwoli ścisłości należy je wskazać. Są to: wykroczenia przeciwko zdrowiu i czystości – 160 przypadków (7,7%), picie alkoholu – 117 przypadków (5,7%) oraz zaburzanie porządku i spokoju publicznego – 90 przypadków (4,3% ogółu wykroczeń).

Tabela 27. Liczba ujawnionych wykroczeń w poszczególnych kategoriach w gminie Olkusz w latach 2001-2004

Wyszczególnienie	2001		2002		2003		2004
Porządek i spokój publiczny	27	1,2 %	16	0,9 %	75	3,5 %	90	4,3 %
Bezpieczeństwo osób i mienia	59	2,6 %	25	1,3 %	39	1,9 %	47	2,3 %
Bezpieczeństwo i porządek w komunikacji	1865	81,6%	1432	76,2%	1478	69,9%	1494	72,4%
Zdrowie i czystość	88	3,8 %	89	4,7 %	222	10,5%	160	7,7 %
Obyczajność publiczna	141	6,2 %	227	12.1%	83	3,9 %	68	3,3 %
Niszczenie urządzeń użytku publicznego	100	4,4 %	57	3,0 %	78	3,7 %	88	4,3 %
Picie alkoholu	6	0,2 %	34	1,8 %	140	6,6 %	117	5,7 %
Ogółem	2286	100 %	1880	100 %	2115	100 %	2064	100 %

Źródło: Straż Miejska w Olkuszu

Edukacja przedszkolna, podstawowa i gimnazjalna

Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym do jego obowiązków należy zapewnienie edukacji na szczeblu przedszkolnym, podstawowym i gimnazjalnym. W gminie Olkusz działa 12 przedszkoli samorządowych (w tym 8 w Olkuszu), do których w 2005 r. uczęszczało łącznie 1127 dzieci (w tym 1012 w placówkach w Olkuszu). Największym przedszkolem w gminie jest Przedszkole nr 8 w Olkuszu, do którego w 2005 r. uczęszczało 190 dzieci, czyli 16,8% ogółu przedszkolaków w gminie Olkusz. Łączna liczba etatów nauczycielskich w placówkach przedszkolnych w gminie wynosi prawie 101. Dnia 22.08.2005 roku zostało wpisane do ewidencji szkół i placówek niepublicznych działających na terenie Miasta i Gminy Olkusz – Niepubliczne Jednoodziałowe Przedszkole w Witeradowie (Witeradów 394), powadzone przez osobę fizyczną , a dnia 12.09.2005 roku – Językowe Przedszkole Niepubliczne w Olkuszu – ul. Polna 5, prowadzone przez osobę fizyczną.

Tabela 28. Przedszkola w Gminie Olkusz w 2005 roku

Lp.

Nazwa placówki

Liczba nauczycieli (etaty)

Liczba dzieci

% ogółu dzieci

10.

11.

12.

Przedszkole Nr 3 w Olkuszu

Przedszkole Nr 4 w Olkuszu

Przedszkole Nr 5 w Olkuszu

Przedszkole Nr 7 w Olkuszu

Przedszkole Nr 8 w Olkuszu

Przedszkole Nr 9 w Olkuszu

Przedszkole Nr 10 w Olkuszu

Przedszkole Nr 13 w Olkuszu

Przedszkole w Braciejówce

Przedszkole w Osieku

Przedszkole w Zedermanie

Przedszkole w Żuradzie

9,69

10,18

4,48

13,04

16,49

16,64

10,00

2,09

3,09

2,09

116

136

149

190

130

125

130

10,3

12,1

3,2

13,2

16,8

11,5

11,1

11,5

1,9

3,7

2,1

2,4

Ogółem

100,88

1127

100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Samorządowego Zespołu Edukacji w Olkuszu

Na szczeblu edukacji podstawowej funkcjonuje 16 podstawowych szkół samorządowych (w tym 8 w Olkuszu), w których naukę pobierało w 2005 r. łącznie 3043 uczniów (w tym 2229 uczniów w szkołach olkuskich). Największą szkołą poziomu podstawowego w gminie jest Szkoła Podstawowa nr 3 w Olkuszu, do której uczęszczało w 2005 r. 370 uczniów (12,2% ogółu uczniów gminnych „podstawówek”). W 2005 r. liczba etatów nauczycielskich w szkołach podstawowych gminy Olkusz wyniosła niemal 304. Dnia 22.09.2005 roku wydano zezwolenie na założenie od 01.09.2005 roku Publicznej Szkoły Podstawowej w Witeradowie (Witeradów 394) prowadzonej przez osobę fizyczną.

Tabela 29. Szkoły podstawowe w gminie Olkusz w 2005 roku

Lp.

Nazwa placówki

Liczba nauczycieli (etaty)

Liczba uczniów

% ogółu uczniów

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Szkoła Podstawowa Nr 1 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 2 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 3 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 4 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 5 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 6 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 9 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa Nr 10 w Olkuszu

Szkoła Podstawowa w Braciejówce

Szkoła Podstawowa w Gorenicach

Szkoła Podstawowa w Kosmolowie

Szkoła Podstawowa w Osieku

Szkoła Podstawowa w Sienicznie

Szkoła Podstawowa w Zawadzie

Szkoła Podstawowa w Zedermanie

Szkoła Podstawowa w Żuradzie

24,50

46,96

30,77

26,78

28,21

10,21

28,66

29,60

9,77

10,06

10,62

12,22

10,48

7,16

9,62

8,33

252

328

370

295

335

295

265

102

100

166

100

119

8,3

10,8

12,2

9,7

11,0

2,9

9,7

8,7

3,4

3,1

3,3

5,5

3,3

2,0

3,9

2,4

Ogółem

303,95

3043

100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Samorządowego Zespołu Edukacji w Olkuszu

W czterech samorządowych gimnazjach gminy Olkusz (a dokładnie miasta Olkusz) kształciło się w 2005 r. 1993 młodych ludzi, w tym w największej z tych szkół – Gimnazjum nr 4 w Olkuszu – 585 uczniów (29,4% wszystkich gimnazjalistów w gminie). Łączna liczba etatów nauczycielskich
w olkuskich gimnazjach wyniosła w 2005 r. 174.

Tabela 30. Gimnazja w gminie Olkusz w 2005 roku

Lp.

Nazwa placówki

Liczba nauczycieli (etaty)

Liczba uczniów

% ogółu uczniów

Gimnazjum Nr 1 w Olkuszu

Gimnazjum Nr 2 w Olkuszu

Gimnazjum Nr 3 w Olkuszu

Gimnazjum Nr 4 w Olkuszu

57,33

32,04

36,27

48,33

570

365

473

585

28,6

18,3

23,7

29,4

Ogółem

173,97

1993

100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Samorządowego Zespołu Edukacji w Olkuszu

Absolwenci olkuskich gimnazjów (672 uczniów w 2005 r.) mają do wyboru całe spektrum różnych szkół ponadgimnazjalnych działających w Olkuszu bądź innych gminach powiatu olkuskiego i regionu małopolskiego. W 2005 r. niemal co piąty absolwent gimnazjów z Olkusza (130 uczniów, co stanowi 19,3% ogółu absolwentów gimnazjów z terenu gminy Olkusz) postanowił kontynuować naukę na szczeblu ponadgimnazjalnym w II Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu. Na drugim miejscu uplasowało się I Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu, do którego skierowało swe kroki 18,5% uczniów olkuskich gimnazjów (124 uczniów). Kolejne kluczowe miejsca zajęły następujące szkoły: Zespół Szkół Nr 3 w Olkuszu, gdzie podjęło naukę 13,8% uczniów z olkuskich gimnazjów (93 osoby), IV Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu (13,2% absolwentów gimnazjów z Olkusza, co stanowi 89 uczniów) oraz Zespół Szkół Nr 1 w Olkuszu (10,4% absolwentów gimnazjów z Olkusza, co stanowi 70 uczniów). Ze szkół ponadgimnazjalnych, leżących poza gminą Olkusz, absolwenci gimnazjów najczęściej wybierali Zespół Szkół w Bukownie – w 2005 r. trafiło tam 39 uczniów z olkuskich gimnazjów.

Tabela 31. Szkoły ponadgimnazjalne wybrane przez absolwentów gimnazjów w gminie Olkusz w 2005 roku

Nazwa wybranej szkoły	Liczba uczniów-absolwentów gimnazjów gminy Olkusz	% ogółu uczniów- absolwentów gimnazjów gminy Olkusz
I Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu	124	18,5
II Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu	130	19,3
IV Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu	89	13,2
Zespół Szkół Nr 1 w Olkuszu	70	10,4
Zespół Szkół Nr 2 w Olkuszu	31	4,6
Zespół Szkół Nr 3 w Olkuszu	93	13,8
Zespół Szkół Nr 4 w Olkuszu	20	3,0
Technikum Nr 4 w Olkuszu	47	7,0
Zespół Szkół w Kluczach	11	1,6
Zespół Szkół w Bukownie	39	5,8
Zespół Szkół w Sławkowie	2	0,3
XVII Liceum Ogólnokształcące w Krakowie	1	0,1
I Liceum Ogólnokształcące w Krakowie	1	0,1
VI Liceum Ogólnokształcące w Krakowie	1	0,1
XIV Liceum Ogólnokształcące w Krakowie	1	0,1
Zespół Szkół Rolniczych w Nowym Targu	1	0,1
VI Liceum Ogólnokształcące w Tarnowie	1	0,1
Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr 2 Dąbrowa Górnicza	1	0,1
Zespół Szkół Plastycznych w Dąbrowie Górniczej	6	0,9
Zespół szkół Zawodowych „Sztygarka” Dąbrowa Górnicza	3	0,4
Ogółem	672	100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Samorządowego Zespołu Edukacji w Olkuszu

Oświata ponadgimnazjalna

Publiczne szkolnictwo ponadgimnazjalne, zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym, leży
w gestii tego szczebla samorządowego. W powiecie olkuskim funkcjonuje 11 Liceów Ogólnokształcących i Zespołów Szkół (bez szkół specjalnych), z czego siedem w Olkuszu, po jednej w Wolbromiu, Kluczach, Trzyciążu i Bukownie. Według danych Starostwa Powiatowego w Olkuszu w poszczególnych ponadgimnazjalnych szkołach publicznych naukę pobierało w roku szkolnym 2004/2005 ogółem 6615 uczniów (bez szkół specjalnych), a liczba etatów nauczycielskich przekraczała 465. Z tego grona w szkołach ponadgimnazjalnych w gminie Olkusz pobierało naukę w analizowanym okresie 4953 uczniów, co stanowi 75% wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych w powiecie.

Tabela 32. Szkoły ponadgimnazjalne w powiecie olkuskim w roku szkolnym 2004/2005

Lp.	Nazwa placówki	Liczba nauczycieli (etaty)	Liczba uczniów	% ogółu uczniów
1.	I Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu	42,56	647	9,8
2.	II Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu	37,42	620	9,4
3.	IV Liceum Ogólnokształcące w Olkuszu	40,57	716	10,8
4.	Zespół Szkół NR 1 w Olkuszu	47,74	675	10,2
5.	Zespół Szkół NR 2 w Olkuszu	52,2	550	8,3
6.	Zespół Szkół NR 3 w Olkuszu	81,09	1146	17,3
7.	Zespół Szkół NR 4 w Olkuszu	40,98	599	9,1
8.	Zespół Szkół w Wolbromiu	51,52	761	11,5
9.	Zespół Szkół w Kluczach	20,06	275	4,2
10.	Zespół Szkół w Trzyciążu	17,32	246	3,7
11.	Zespół Szkół w Bukownie	34,07	380	5,7
Ogółem		465,53	6615	100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Olkuszu

Biorąc pod uwagę siedem szkół ponadgimnazjalnych działających w gminie Olkusz, największym zainteresowaniem młodych ludzi cieszył się w roku szkolnym 2004/2005 Zespół Szkół nr 3 w Olkuszu, skupiający 1146 uczniów (23,1% ogółu uczniów szkół ponadgimnazjalnych
w gminie Olkusz). Spośród szkół tego Zespołu uczniowie najczęściej wybierali Technikum nr 3, Liceum Ogólnokształcące, Liceum Profilowane, Policealne Studium Zawodowe Zaoczne dla Dorosłych i Liceum Ekonomiczne. Na drugim miejscu w kolejności wybieranych szkół ponadgimnazjalnych w gminie Olkusz sytuuje się IV Liceum Ogólnokształcącemu, które skupia 716 uczniów (14,5% wszystkich uczniów). Trzecia pozycja przypada w udziale Zespołowi Szkół NR 1 w Olkuszu, gdzie uczęszczało w 2005 r. 675 uczniów (13,6% ogółu w gminie Olkusz). Wśród szkół tego Zespołu uczniowie najczęściej wybierali Technikum nr 1, Liceum Profilowane oraz Zasadniczą Szkołę Zawodową.

Tabela 33. Profile nauczania w szkołach ponadgimnazjalnych w gminie Olkusz – dane za rok szkolny 2004/2005

Lp.	Nazwa placówki	Profile nauczania	Liczba nauczycieli (etaty)	Liczba uczniów
1.	I Liceum Ogólnokształcące		42,56	647
2.	II Liceum Ogólnokształcące		37,42	620
3.	IV Liceum Ogólnokształcące		40,57	716
4.	Zespół Szkół NR 1			675
		Technikum Mechaniczne	20,22	92
		Liceum Profilowane	7,78	105
		Zasadnicza Szkoła Zawodowa	8,93	100
		Technikum Nr 1	5,17	309
		Technikum Uzupełniające	5,64	69
5.	Zespół Szkół NR 2			550
		Technikum Nr 2	35,4	372
		Liceum Profilowane	5,3	57
		Technikum Uzupełniające Nr 2	6,1	71
		Technikum dla Dorosłych	5,4	50
6.	Zespół Szkół NR 3			1146
		Liceum Ogólnokształcące	17,12	250
		Liceum Profilowane	10,22	140
		Technikum Nr 3	23,93	301
		Liceum Ekonomiczne	9,27	131
		Policealne Studium Zawodowe Zaoczne dla Dorosłych	4,76	135
		Policealne Studium Zawodowe dzienne	2,77	55
		Liceum Handlowe	6,92	89
		Technikum Ekonomiczne dla Dorosłych	6,10	45
7.	Zespół Szkół NR 4			599
		Technikum Nr 4	30,25	364
		Technikum Uzupełniające Nr 4	3,35	40
		Zasadnicza Szkoła Zawodowa	7,38	195

Źródło: Starostwo Powiatowe w Olkuszu

Biblioteki publiczne

Z instytucji oświatowych działających w gminie Olkusz należy także wyróżnić
17 bibliotek publicznych, skupiających łącznie 13179 czytelników (49,8% ogółu „klientów” bibliotek w powiecie olkuskim). Osoby korzystające z usług lokalnych bibliotek wypożyczyły w 2003 r. łącznie 287,8 tys. pozycji książkowych, co oznacza średnią 21,8 woluminów na 1 czytelnika
(w powiecie olkuskim średnia ta wynosi 19,8, a w regionie małopolskim 18,8). Z gmin porównywanych w niniejszej analizie tylko Wadowice (średnia liczba wypożyczeń na 1 czytelnika wyniosła tu 22,7 pozycji rocznie) osiągnęła lepszy od gminy Olkusz wskaźnik. Z drugiej strony najsłabszy wynik notuje miasto Oświęcim, gdzie jeden czytelnik wypożycza średnio 16 książek rocznie.

Tabela 34. Biblioteki publiczne w wybranych gminach powiatu olkuskiego (stan na 2003 r. )

Gmina	Biblioteki	Czytelnicy	Wypożyczenia
Gmina	Biblioteki	Czytelnicy	W tys.	Na 1 czytelnika
Olkusz	17	13179	287,8	21,8
Chrzanów	11	19167	339,3	17,7
Oświęcim	8	16103	248,8	15,5
Wadowice	6	6588	149,6	22,7
Powiat olkuski	37	26490	523,7	19,8
Region małopolski	842	10595,2	13338,4	18,8

Źródło: „Województwo Małopolskie 2004 – Podregiony, Powiaty, Gminy”. Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2004

Struktura wykształcenia mieszkańców

Narodowy Spis Ludności przeprowadzony w Polsce w 2002 r. zbadał poziom wykształcenia mieszkańców naszego kraju. Grupę docelową Spisu Powszechnego w kategorii „wykształcenie” stanowią osoby, które ukończyły 13 lat. Wyniki tego badania wykazane dla gminy Olkusz są korzystniejsze w świetle powiatu olkuskiego, a także (prócz poziomu wykształcenia policealnego) korzystniejsze od przeciętnych wartości województwa małopolskiego. Największą grupę mieszkańców gminy Olkusz stanowią osoby o wykształceniu średnim (35,6% wszystkich obywateli gminy powyżej 13 lat %), co jest wartością wyższą, zarówno od średniej powiatowej (32,6%), jak i regionalnej (30,4%). Co czwarty mieszkaniec badanej gminy (26,9%) legitymuje się wykształceniem podstawowym i w tej kategorii jest to wskaźnik niższy w porównaniu z wartością powiatu olkuskiego (30,0%) i regionu małopolskiego (30,5%). Prawie 20% obywateli gminy Olkusz posiada wykształcenie zawodowe, w powiecie wartość ta jest wyższa (20,7), a w regionie niższa (18,5). Dokładnie 10,7% mieszkańców gminy Olkusz jest absolwentami szkoły wyższej, co oznacza 4666 licencjatów i magistrów zamieszkujących w gminie Olkusz (w tym 4088 w mieście). Jest to lepszy wskaźnik aniżeli notowany w powiecie olkuskim (8,8% mieszkańców z wykształceniem wyższym) i niewiele wyższy w porównaniu z wartością regionu małopolskiego (10,6%). Z gmin porównywanych w niniejszej analizie, lepszy wskaźnik osób z wykształceniem wyższym notuje jedynie miasto Oświęcim (10,9%), z kolei gmina Chrzanów (9,9%) i Wadowice (8,2%) posiadają omawiany wskaźnik niższy w porównaniu z olkuskim. Ponad 3% mieszkańców gminy Olkusz legitymuje się wykształceniem policealnym i podobnie 3% mieszkańców nie posiada ukończonej nawet szkoły podstawowej.

Tabela 35. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w gminie Olkusz w 2002 r.

Lp.	poziom wykształcenia	miasto	obszar wiejski	ogółem	wskaźniki wykształcenia w gminie ogółem (w %)	wskaźniki wykształcenia w powiecie (w %)	wskaźniki wykształcenia w regionie (w %)
1.	wyższe	4088	578	4666	10,7	8,8	10,6
2.	policealne	1202	173	1375	3,1	3,1	4,9
3.	średnie razem	12661	2899	15560	35,6	32,6	30,4
4.	w tym ogólnokształcące	3016	438	3464	7,9	6,7	11,4
5.	zasadnicze zawodowe	6151	2397	8548	19,6	20,7	18,5
6.	podstawowe ukończone	7956	3802	11758	26,9	30,0	30,5
7.	podstawowe nieukończone i bez wykształcenia	749	627	1376	3,1	4,2	3,5
8.	nieustalony	362	55	417	1,0	0,6	1,6
ogółem		33169	10531	43700	100,0	100,0	100,0

Źródło: „Ludność. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna”, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2003.

Organizacje pozarządowe w gminie Olkusz

W gminnym rejestrze organizacji pozarządowych wpisanych jest około 80 podmiotów, działających na różnych polach i wyróżniających się różnym poziomem aktywności swoich członków. Rada Miejska w Olkuszu w dniu 16 marca 2005 r. podjęła uchwałę w sprawie: "Programu współpracy Miasta i Gminy Olkusz z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art.3 ust.3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w roku 2005". Celem wprowadzenia programu jest:

1. Budowa społeczeństwa obywatelskiego poprzez rozwój aktywności społecznej,

2. Zwiększenie poczucia odpowiedzialności za siebie, swoje otoczenie i wspólnotę lokalną,

3. Stworzenie warunków do rozwoju aktywności społecznej,

4. Realizacja zadań samorządu gminnego w zakresie nie objętym przez Urząd Miasta i Gminy Olkusz i jednostki organizacyjne.

Przedmiotem współpracy władz Miasta i Gminy Olkusz z organizacjami pozarządowymi jest:

1. Realizacja zadań własnych gminy, określonych w art.7 ust.1 ustawy z dnia 08 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, a w szczególności zadań własnych gminy obejmujących następujące obszary:

a. kultury fizycznej i turystyki,

b. kultury,

c. pomocy społecznej,

d. rozwijanie współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

2. Określenie potrzeb społecznych i najlepszego sposobu ich zaspakajania,

3. Budowanie programów rozwiązywania ważnych problemów społecznych.

Liczba osób pracujących

Wartościami charakteryzującymi rynek pracy, obok stopy bezrobocia, jest także liczba osób pracujących. To one (przynajmniej teoretycznie, gdyż dane te nie uwzględniają „szarej strefy”) biorą na swoje barki ciężar utrzymania pozostałych mieszkańców, a więc dzieci, uczącą się młodzież, studentów, bezrobotnych, rencistów i emerytów. Do grona osób pracujących zalicza się:

a) osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór),

b) pracodawców i pracujących na własny rachunek, czyli:

- właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin) oraz indywidualnych właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych,

- właścicieli i współwłaścicieli (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin; z wyłączeniem wspólników spółek, którzy nie pracują w spółce) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie,

- inne osoby pracujące na własny rachunek, np. osoby wykonujące wolne zawody,

c) osoby wykonujące pracę nakładczą,

d) agentów (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów),

e) członków spółdzielni produkcji rolniczej,

f) duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie.*

*Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 2002.

Tabela 36. Liczba pracujących mieszkańców gminy Olkusz*

Wykaz	Pracujący w latach					% wzrostu w latach 00-04
Wykaz	2000	2001	2002	2003	2004	% wzrostu w latach 00-04
Ogółem	10801	9965	9393	9241	9321	-13,7
Kobiety	5922	5559	5355	5198	5185	-12,4
% ogółu	54,8	55,8	57,0	56,2	55,6	-

*Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie.

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

W gminie Olkusz w 2004 r. pracowało 9321 jej mieszkańców (dane GUS – bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie), co oznacza spadek w stosunku do 2000 r. o prawie 14%. Pracujący stanowią niespełna 28% całej grupy ludności w wieku produkcyjnym. Jest to wynik niższy w porównaniu ze średnią wartością powiatu olkuskiego (28,3%), średnią małopolską (29,7%) i ogólnopolską (31,6%). Z gmin porównywanych w analizie, wszystkie trzy zanotowały lepsze wskaźniki liczby osób pracujących - Wadowice (gdzie pracujący stanowią 47,3% ludności gminy w wieku produkcyjnym), miasto Oświęcim (46,3%) oraz gmina Chrzanów (29,2%). Według innego wskaźnika – pracujących na 1000 mieszkańców – gmina Olkusz notuje wartość 185 osób, wyższą niż w powiecie olkuskim (191 osób) i równą wartości regionalnej (185 osób).

Tabela 37. Liczba pracujących mieszkańców w wybranych gminach powiatu olkuskiego w 2004 r.*

Gmina	Pracujący
Gmina	Liczba ogółem	W tym kobiety	Odsetek kobiet w ogólnej liczbie	Jako odsetek ludności w wieku produkcyjnym	Na 1000 mieszkańców
Olkusz	9321	5185	55,6	27,7	185,1
Chrzanów	9594	5392	56,2	29,2	191,2
Oświęcim	12005	6150	51,2	46,3	290,1
Wadowice	11069	5723	51,7	47,3	296,0
Powiat olkuski	20686	9555	46,2	28,3	180,6
Region małopolski	603106	297346	49,3	29,7	185,0
Polska	7670167	3694880	48,2	31,6	200,9

*Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie.

Źródło: opracowanie własne na bazie Banku Danych Regionalnych GUS

Kobiety stanowią ponad 55% ogółu zatrudnionych mieszkańców gminy Olkusz (2004 r.), co jest średnią znacznie wyższą w porównaniu z wartością powiatową (46,2%) oraz regionalną (49,3%) i ogólnopolską (48,2%). Z gmin porównywanych tylko Chrzanów uzyskał wartość wyższą – kobiety stanowią w tej gminie 56,2% ogółu osób pracujących.

Tabela 38. Pracujący w wybranych sektorach gospodarki narodowej w wybranych gminach w 2003 r.*

Gmina	Ogółem	Sektory gospodarki narodowej
Gmina	Ogółem	Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo; rybołówstwo i rybactwo	Przemysł i budownictwo	Usługi rynkowe	Usługi nierynkowe
Olkusz	9241	39	3558	2341	3303
% ogółu	100,0	0,4	38,5	25,3	35,7
Chrzanów	9358	38	3125	2441	3754
% ogółu	100,0	0,4	33,4	26,1	40,1
Oświęcim	11944	69	4294	3889	3692
% ogółu	100,0	0,6	36,0	32,6	30,9
Wadowice	10913	26	5176	3077	2634
% ogółu	100,0	0,2	47,4	28,2	24,1
Powiat olkuski	20438	118	10698	4325	5297
% ogółu	100,0	0,6	52,3	21,2	25,9
Region małopolski	596429	4678	210520	199319	181912
% ogółu	100,0	0,8	35,3	33,4	30,5

*Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób i bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie.

Źródło: „Województwo Małopolskie 2004 – Podregiony, Powiaty, Gminy”. Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2004

Struktura zatrudnienia

Ciekawych informacji dostarczają dane dotyczące liczby pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej (dane z 2003 r.). W rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie pracuje tylko 0,4% ogółu zatrudnionych mieszkańców gminy Olkusz (nie licząc indywidualnych gospodarstw rolnych) – w tym względzie nieco niższy wynik uzyskała tylko gmina Wadowice (0,2%). Dla porównania średnia powiatu olkuskiego wynosi 0,6% wszystkich pracujących, a średnia regionu małopolskiego nie przekracza 0,8%. W dominującym sektorze gospodarki gminy Olkusz, czyli w przemyśle i budownictwie zatrudnionych jest 38,5% ogółu pracujących obywateli gminy. Jest to wskaźnik wyższy od wartości zanotowanych w gminie Chrzanów (33,4%) i mieście Oświęcim (36,0%), lecz z drugiej strony niższy od wskaźnika zanotowanego w gminie Wadowice (gdzie w przemyśle i budownictwie pracuje 47,4% ogółu zatrudnionych mieszkańców). Podkreślić należy bardzo wysoką wartość zatrudnienia w przemyśle w powiecie olkuskim – w II sektorze gospodarki pracuje mianowicie 52,3% wszystkich obywateli powiatu posiadających etat. Dla porównania średnia regionalna w tej kategorii wynosi 35,3%. Tylko co czwarty pracujący mieszkaniec gminy Olkusz (25,3% ogółu zatrudnionych) posiada zatrudnienie w najbardziej rozwojowym (zwłaszcza wśród małych i średnich przedsiębiorstw) sektorze usług rynkowych (usługi komercyjne, handel, rzemiosło). W tym przypadku gmina Olkusz osiągnęła najniższy wskaźnik z grona gmin porównywanych. Jednak najlepsze w tej kategorii, miasto Oświęcim (32,6%) i tak nie przekroczyło dość wysokiej średniej regionu małopolskiego, wynoszącej ponad 33%. Bardzo niski wskaźnik zatrudnienia w usługach rynkowych notuje natomiast powiat olkuski – etat posiada w tym sektorze gospodarki zaledwie co piąty pracujący mieszkaniec powiatu (21,2%). Tendencje te odwracają się w przypadku zatrudnienia w usługach nierynkowych, czyli sferze publicznej (m.in. administracja, edukacja, ochrona zdrowia). W tym sektorze pracuje prawie 36% ogółu zatrudnionych obywateli gminy Olkusz, co jest wartością znacznie wyższą od średniej powiatu olkuskiego (25,9%) i regionu małopolskiego (30,5%). Jednak niekwestionowanym liderem jest w tej kategorii gmina Chrzanów, gdzie pracujący w sektorze usług nierynkowych stanowią ponad 40% wszystkich zatrudnionych obywateli gminy. Pozostałe dwie gminy posiadają omawiany wskaźnik niższy od olkuskiego – miasto Oświęcim (30,9%) i gmina Wadowice (24,1%). Powyższe wyniki są jednak nieco zubożone wskutek danych GUS nie uwzględniających firm małych, liczących do 9 pracowników, a takie podmioty też stanowią pewną siłę na rynku pracy. W latach kolejnych nieco nieproporcjonalna obecna struktura zatrudnienia w powiecie olkuskim (przewaga przemysłu i znaczny odsetek zatrudnienia w usługach nierynkowych) będzie zapewne ulegać zmianom na korzyść III sektora gospodarki, a więc handlu i usług rynkowych. Według danych GUS z 2003 r. ponad 52% wszystkich pracujących mieszkańców gminy Olkusz zatrudniona jest w sektorze publicznym (4842 osoby), a pozostałe 48% pracuje w sektorze prywatnym (4399 osób).

Wynagrodzenia

Na powiatowej mapie Małopolski, pokazującej wysokość przeciętnego wynagrodzenia pracowników
w gospodarce narodowej, powiat olkuski wyróżnia się „in plus” z kwotą 2155,70 zł brutto (dane za 2003 r.). W tej umownej klasyfikacji badany powiat zajmuje bezapelacyjnie pierwszą lokatę wśród 19 powiatów ziemskich. Dla porównania przeciętne wynagrodzenie w powiecie ziemskim tarnowskim wyniosły w tym samym czasie 1685,32 zł brutto. Jedynie w Krakowie, średnia wartość wynagrodzeń jest wyższa (2324,15 zł brutto) aniżeli w powiecie olkuskim. Natomiast pracujący obywatel Małopolski zarabiał średnio w 2003 r. kwotę brutto 2109,69 zł miesięcznie.

Bezrobocie

Dane dotyczące bezrobocia pochodzą z Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu i źródeł internetowych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie. Jak powszechnie wiadomo PUP prowadzi kompleksowe działania w celu aktywizacji osób bezrobotnych w całym powiecie olkuskim, dlatego też stopa bezrobocia określana jest dla całego jego obszaru. W celach porównawczych w niniejszej analizie zamieszczono także wskaźniki stopy bezrobocia we wszystkich powiatach regionu małopolskiego. Dane dotyczące liczby bezrobotnych rozbito na wszystkie gminy powiatu olkuskiego, natomiast dane na temat szczegółowej struktury bezrobocia ograniczono jedynie do obszaru gminy Olkusz (dane za lata 2001-VI 2005).

Bezrobotny* – oznacza osobę niezatrudnioną i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jeżeli jest osobą niepełnosprawną, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nieuczącą się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej w systemie wieczorowym, zaocznym lub eksternistycznym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli:

a) ukończyła 18 lat,

b) nie ukończyła 60 lat - kobieta lub 65 lat - mężczyzna,

c) nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,

d) nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe,

e) nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie,

f) nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega na podstawie odrębnych przepisów obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników,

g) nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,

h) nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych,

i) nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego,

j) nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania,

k) nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego,

*Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001)

Tabela 39. Stopa bezrobocia i przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w rozbiciu na powiaty regionu małopolskiego

Powiat	Stopa bezrobocia [%]*	Przeciętne wynagrodzenie brutto [zł]**
Bocheński	14,0	1933,21
Brzeski	15,9	1731,69
Chrzanowski	20,1	2144,55
Dąbrowski	20,3	1753,77
Gorlicki	23,0	1850,82
Krakowski	12,9	2100,14
Limanowski	21,4	1768,68
Miechowski	12,5	1809,90
Myślenicki	15,9	2098,57
Nowosądecki	26,5	1819,72
Nowotarski	13,1	1757,52
Olkuski	17,9	2155,70
Oświęcimski	17,4	2012,33
Proszowicki	10,9	1818,66
Suski	12,8	1875,44
Tarnowski	17,2	1685,32
Tatrzański	12,4	1882,78
Wadowicki	15,2	1782,37
Wielicki	17,2	2117,20
m. Kraków	7,2	2324,15
m. Nowy Sącz	15,8	2018,85
m. Tarnów	11,5	1949,74
REGION MAŁOPOLSKI	14,0	2109,69
POLSKA	18,0	b.d.

*Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie (stan na 30 czerwca 2005)

**Źródło: „Województwo Małopolskie 2004 – Podregiony, Powiaty, Miasta”. Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2004. Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, bez pracujących za granicą, fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji (stan na 31 grudnia 2003)

Stopa bezrobocia

Stopa bezrobocia jest wskaźnikiem określającym stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludności aktywnej zawodowo. Stopa bezrobocia w powiecie olkuskim osiągnęła pod koniec czerwca 2005 r. wartość 17,9%, co stawia badany powiat na 14 miejscu pośród powiatów ziemskich w Małopolsce. Liderem jest powiat proszowicki (10,9% bezrobocia), z kolei najwyższe wartości stopy bezrobocia zanotował powiat nowosądecki ziemski (26,5%). Wynik powiatu olkuskiego kształtował się na wyższym poziomie niż ówczesna – skądinąd jedna z najlepszych w kraju – średnia małopolska (14,0%) i na nieco niższym poziomie od stopy bezrobocia w Polsce, która wyniosła w adekwatnym okresie 18,0%.

Należy dodać, że statystyka rynku pracy obrazowana przez wskaźnik stopy bezrobocia nie uwzględnia tzw. „bezrobocia ukrytego”, które głównie na obszarach wiejskich rozwinięte jest w największym stopniu fałszując niejako prawdziwą sytuację na lokalnym rynku pracy. Bezrobocie ukryte skumulowane jest w gospodarstwach rolnych, którego członkowie (de facto nie posiadający żadnej pracy) nie rejestrują się z różnych powodów w urzędach pracy. Na zasiłek dla bezrobotnych nie mają co liczyć, ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne zapewniają im składki płacone do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), a praca wykonana od czasu do czasu „na czarno” (nierzadko za granicą) pozwala jako tako się utrzymać. Gdyby te osoby (reprezentowane także w powiecie olkuskim) formalnie zarejestrowały się w PUP jako osoby bezrobotne, wówczas stopa bezrobocia w powiecie olkuskim mogłaby jeszcze wzrosnąć.

Tabela 40. Stopa bezrobocia w powiecie olkuskim (stan na dzień 31 XII)

Rok	Stopa bezrobocia [%]
Rok	Powiat olkuski*	Region małopolski**	Polska**
2000	14,9	12,2	15,1
2001	17,1	14,0	17,4
2002	18,4	13,9	18,1
2003	17,8	13,9	18,0
2004	17,8	15,0	19,1
VI 2005	17,9%	14,0	18,0

Źródło: *Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu

**Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie

Rynek pracy w gminach należących obecnie do powiatu olkuskiego także w latach wcześniejszych (licząc od 2000 r.) charakteryzował się wyższymi wskaźnikami bezrobocia w porównaniu
z wartościami regionalnymi, a na ogół był niższy od stopy bezrobocia w Polsce (z wyjątkiem 2002 r.). Stopa bezrobocia notowana w powiecie olkuskim na koniec czerwca 2005 r. (17,9%) jest wyższa
o 3 punkty procentowe w porównaniu z danymi z 2000 r. W tym samym czasie wskaźnik bezrobocia w regionie małopolskim wzrósł o 1,8 punktu procentowego, a w skali Polski zanotowano wzrost stopy bezrobocia o 2,9 punktu procentowego.

Liczba bezrobotnych

Według najnowszych danych (z końca czerwca 2005 r.) w Powiatowym Urzędzie Pracy
w Olkuszu zarejestrowanych było 8163 bezrobotnych, z czego 48% (3920 osób) było mieszkańcami miasta i gminy Olkusz. Najmniejszy udział w ogólnej liczbie bezrobotnych mieszkańców powiatu posiada gmina Trzyciąż – 4,5%, co w liczbach bezwzględnych oznacza 370 osób bez pracy. W ciągu pięciu lat liczba bezrobotnych obywateli badanego powiatu zmniejszyła się o 2384 osoby (uwzględniając bezrobotnych gminy Sławków, która w 2002 r. przeszła do regionu śląskiego). Biorąc pod uwagę sześć gmin tworzących obecnie powiat olkuski (bez Sławkowa) we wszystkich zanotowano w latach 2001-2005 spadek liczby bezrobotnych.

Tabela 41. Liczba bezrobotnych w gminach powiatu olkuskiego w czerwcu 2005 r.

Gmina	Bezrobotni ogółem	% ogółu w powiecie	Kobiety	% ogółu	Z prawem do zasiłku	% ogółu
Bolesław	529	6,5	321	60,7	37	7,0
Bukowno	636	7,8	363	57,1	45	7,1
Klucze	1304	16,0	745	57,1	114	8,7
Olkusz	3920	48,0	2218	56,6	325	8,3
Trzyciąż	370	4,5	178	48,1	32	8,6
Wolbrom	1403	17,2	793	56,5	129	9,2
Powiat olkuski	8163	100,0	4618	56,6	682	8,4

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Liczba bezrobotnych

Według danych z czerwca 2005 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olkuszu zarejestrowanych było 3920 mieszkańców gminy Olkusz, co stanowi spadek w stosunku do 2002 r. o 21% (zarejestrowano wówczas 4763 bezrobotnych w gminie Olkusz). Oznacza to, że w ciągu trzech lat liczba bezrobotnych obywateli badanej gminy zmniejszyła się o ponad 840 osób. Z grona bezrobotnych mieszkańców gminy Olkusz prawie 57% stanowią kobiety (2218 osób), co jest wskaźnikiem równym wartości powiatowej i mniejszym od średniej dla gminy Bolesław (gdzie 60,7% bezrobotnych to kobiety), Bukowno (57,1%) i Klucze (57,1%).

Tabela 42. Liczba bezrobotnych w gminie Olkusz i powiecie olkuskim (stan na 31 XII)

Rok	Liczba bezrobotnych		% bezrobotnych w gminie w stosunku do ogółu bezrobotnych w powiecie
Rok	Gmina Olkusz	Powiat olkuski
2001	4726	10547	44,8
2002	4763	9961	47,8
2003	4711	9767	48,2
2004	4213	8717	48,3
VI 2005	3920	8163	48,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Prawo do zasiłku posiadała w czerwcu 2005 r. co dwunasty bezrobotny mieszkaniec gminy Olkusz (8,3% ogółu bezrobotnych), co jest najsłabszą wartością począwszy od 2001 r. (wówczas wskaźnik ten wyniósł 19,9%). Świadczy to o długim okresie pozostawania bez pracy przez większość bezrobotnych. Analogiczny wskaźnik dla powiatu olkuskiego był w tym okresie nieco wyższy i wyniósł 8,4%. Dla porównania w gminie Wolbrom, najlepszej w tym względzie, odsetek bezrobotnych posiadających prawo do zasiłku wyniósł zaledwie 9,2%.

Tabela 43. Liczba osób bezrobotnych w gminie Olkusz z podziałem na kobiety oraz uprawnionych do zasiłku w latach 2001-2005 (stan na 31 XII)

Rok	Ogółem	w tym kobiety		Z prawem do zasiłku
Rok	Ogółem	Liczba	% ogółu	Liczba	% ogółu
2001	4726	2775	58,7	940	19,9
2002	4763	2702	56,7	915	19,2
2003	4711	2654	56,3	772	16,4
2004	4213	2368	56,2	590	14,0
VI 2005	3920	2218	56,6	325	8,3

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Struktura wieku bezrobotnych

W strukturze wieku osób bezrobotnych w gminie Olkusz (dane z czerwca 2005 r.) największą grupę stanowią ludzie młodzi, w przedziale wieku 25-34 lat (30,6% ogółu bezrobotnych w gminie) oraz mieszkańcy w wieku 18-24 lat (28,1%). Należy podkreślić, że proporcje pomiędzy tymi dwiema grupami wiekowymi uległy zmianie – o ile jeszcze w 2003 r. największą grupę bezrobotnych w gminie stanowiły osoby do 24 roku życia, to od 2004 r. zaczynają dominować bezrobotni w wieku 25-34 lat. Co piąty bezrobotny w badanej gminie (20,4% ogółu bezrobotnych) lokuje się w przedziale wieku 45-54 lat i wskaźnik ten z każdym rokiem (począwszy od 2001) zwiększa się. W większości są to osoby zwolnione z dużych zakładów pracy w powiecie olkuskim, często o wąskich kwalifikacjach zawodowych. Ponadto realia rynku pracy wskazują, że osoby po 45 roku życia (w demografii określa się je mianem osób w wieku niemobilnym) mają największe problemy ze znalezieniem pracy i zazwyczaj zasilają szeregi długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy). Ponad 18% ogółu bezrobotnych w gminie Olkusz znajduje się w przedziale wieku 35-44 lat i w ta grupa ulega corocznie relatywnemu zmniejszeniu. Kolejna grupa wiekowa, osób w przedziale 55-59 lat, stanowi zaledwie 2,4% ogółu bezrobotnych obywateli badanej gminy, a osoby nie posiadające pracy, liczące ponad 60 lat to jedynie 0,2% ogółu bezrobotnych obywateli gminy Olkusz.

Tabela 44. Struktura wieku osób bezrobotnych w gminie Olkusz w latach 2001-2005 (stan na 31 XII)

Wiek	2001		2002		2003		2004		VI 2005
Wiek	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%
18-24 lat	1713	36,2	1554	32,6	1446	30,7	1192	28,3	1102	28,1
25-34 lat	1322	28,0	1373	28,8	1408	29,9	1308	31,0	1201	30,6
35-44 lat	990	20,9	982	20,6	910	19,3	776	18,4	715	18,2
45-54 lat	665	14,1	800	16,8	879	18,7	849	20,2	799	20,4
55-59 lat	32	0,7	45	0,9	60	1,3	80	1,9	95	2,4
60-64 lat	4	0,1	9	0,2	8	0,2	8	0,2	8	0,2
Ogółem	4726	100,0	4763	100,0	4711	100,0	4213	100,0	3920	100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Struktura wykształcenia bezrobotnych

Spośród bezrobotnych mieszkańców gminy Olkusz (w czerwcu 2005 r.) największe problemy ze znalezieniem pracy posiadały osoby o wykształceniu policealnym lub średnim zawodowym, stanowiąc aż 36,1% wszystkich bezrobotnych obywateli gminy. Wskaźnik ten z niedużymi wahaniami utrzymuje się na podobnym poziomie od kilku lat. Jak już wyżej zostało to zasygnalizowane, są to zazwyczaj osoby, które straciły pracę w dużych zakładach, a ich wąskie, choć nierzadko wysokie, kwalifikacje są obecnie mało przydatne na rynku pracy. Kolejne grupy bezrobotnych to osoby o najniższym wykształceniu – zasadniczym zawodowym (27,0% ogółu bezrobotnych w gminie) oraz podstawowym (18,0%). O ile ta pierwsza grupa bezrobotnych relatywnie zmalała w ciągu ostatnich pięciu lat, to grupa druga utrzymuje się na mniej więcej tym samym procentowym poziomie. Co dziesiąta osoba bez pracy w badanej gminie (10,4%) legitymuje się dyplomem Liceum Ogólnokształcącego. Niekorzystnym zjawiskiem (ale obserwowanym w całej Polsce) jest fakt stosunkowo wysokiego bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych, będących mieszkańcami badanej gminy. Stanowią oni obecnie 8,5% ogółu bezrobotnych w gminie Olkusz, co oznacza 335 licencjatów i magistrów mających problemy ze znalezieniem pracy. Dla porównania w 2000 r. liczba bezrobotnych absolwentów uczelni wynosiła 273 osoby i od tego czasu niemal stale rośnie (prócz 2004 r., gdy ta wartość była największa). Świadczy to o tym, iż dobre wykształcenie nie jest już żadnym gwarantem otrzymania pracy, a wiedza i umiejętności przyswajane przez absolwentów szkół nie zawsze odpowiadają potrzebom rynku pracy.

Tabela 45. Struktura wykształcenia osób bezrobotnych w gminie Olkusz w latach 2001-2005 (stan na 31 XII)

Wykształć-cenie	2001		2002		2003		2004		VI 2005
Wykształć-cenie	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%
Wyższe	273	5,8	318	6,7	384	8,2	390	9,3	335	8,5
Policealne i średnie zawodowe	1751	37,1	1702	35,7	1637	34,7	1474	35,0	1414	36,1
Średnie ogólne	424	9,0	411	8,6	396	8,4	391	9,3	408	10,4
Zasadnicze zawodowe	1485	31,4	1481	31,1	1450	30,8	1207	28,6	1057	27,0
Podstawowe	793	16,8	851	17,9	844	17,9	751	17,8	706	18,0
Ogółem	4726	100,0	4763	100,0	4711	100,0	4213	100,0	3920	100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Staż pracy bezrobotnych

Analizując gminną strukturę bezrobocia według stażu pracy osób bezrobotnych, widoczny staje się fakt braku zatrudnienia dla osób dotychczas nie pracujących. Osoby bez żadnego stażu pracy stanowią dokładnie 33,5% ogółu bezrobotnych w gminie Olkusz i wskaźnik ten z każdym rokiem wzrasta (w 2001 r. grupa ta obejmowała 30,5% bezrobotnych). Drugą grupę wielkościową stanowią osoby o stażu pracy w przedziale 10-20 lat (16,1% bezrobotnych w gminie), jednak relatywna wielkość tej grupy bezrobotnych od trzech lat maleje. Niewiele mniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby o stażu pracy w przedziale 1-5 lat, stanowiąc 15,8% ogółu mieszkańców gminy zarejestrowanych w olkuskim PUP oraz osoby pracujące wcześniej 5-10 lat (12,6%). Co dziewiąty bezrobotny w badanej gminie (10,7% ogółu) pracował wcześniej od 10 do 20 lat, a co dziesiąty (10,2%) posiada staż pracy krótszy od 1 roku. Bezrobotni o stażu pracy powyżej 30 lat obejmują zaledwie 1,0% ogółu osób bez pracy w gminie Olkusz.

Tabela 46. Bezrobotni według stażu pracy w gminie Olkusz w latach 2001-2005 (stan na 31 XII)

Staż pracy	2001		2002		2003		2004		VI 2005
Staż pracy	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%
Do 1 roku	578	12,2	514	10,8	495	10,5	447	10,6	399	10,2
1-5 lat	785	16,6	790	16,6	750	15,9	661	15,7	621	15,8
5-10 lat	690	14,6	681	14,3	626	13,3	555	13,2	494	12,6
10-20 lat	800	16,9	816	17,1	796	16,9	686	16,3	632	16,1
20-30 lat	424	9,0	472	9,9	502	10,7	455	10,8	421	10,7
pow. 30 lat	9	0,2	34	0,7	43	0,9	41	1,0	41	1,0
bez stażu	1440	30,5	1456	30,6	1499	31,8	1368	32,5	1312	33,5
Ogółem	4726	100,0	4763	100,0	4711	100,0	4213	100,0	3920	100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Czas pozostawania bez pracy bezrobotnych

Struktura bezrobocia według kryterium czasu pozostawania bez pracy ujawnia istotny problem bezrobocia w gminie Olkusz, jakim jest długotrwałe bezrobocie. Osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy stanowią prawie ponad 51% ogółu bezrobotnych. Należy dodać, iż z grona wszystkich bezrobotnych powiatu olkuskiego co trzecia osoba (dokładnie 34,8% ogółu) nie posiada pracy dłużej niż 2 lata i wskaźnik ten corocznie ulega zwiększeniu (w 2001 r. wyniósł 27,7%). Z doświadczenia wiadomo, że osoby takie mają bardzo małą motywację do poszukiwania pracy, a wiele z nich nie wykazuje większego zainteresowania stałym zatrudnieniem. Ponadto osoby te w największym stopniu narażone są na proces wykluczenia społecznego. Grono osób długotrwale bezrobotnych może się niedługo powiększyć, gdyż w przedziale stażu pracy od 6 do 12 miesięcy znajduje się kolejne 16,7% bezrobotnych obywateli gminy Olkusz. Następne grupy bezrobotnych przedstawiają się następująco – 12,9% ogółu bezrobotnych w badanej gminie pozostaje bez pracy przez 3-6 miesięcy, 10,2% bezrobotnych nie pracuje od 1 do 3 miesięcy, a 8,8% bezrobotnych nie jest zatrudniona krócej niż 1 miesiąc.

Tabela 47. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy w gminie Olkusz w latach 2001-2005 (stan na 31 XII)

Czas pozostawania bez pracy	2001		2002		2003		2004		VI 2005
Czas pozostawania bez pracy	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%	liczba	%
do 1 m-ca	253	5,4	314	6,6	279	5,9	307	7,3	343	8,8
1-3 m-cy	576	12,2	586	12,3	508	10,8	479	11,4	401	10,2
3-6 m-cy	695	14,7	681	14,3	592	12,6	555	13,2	506	12,9
6-12 m-cy	869	18,4	830	17,4	788	16,7	665	15,8	655	16,7
12-24 m-cy	1025	21,7	972	20,4	1030	21,9	761	18,1	649	16,6
pow. 24 m-cy	1308	27,7	1380	29,0	1514	32,1	1446	34,3	1366	34,8
ogółem	4726	100,0	4763	100,0	4711	100,0	4213	100,0	3920	100,0

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Programy aktywizujące i oferty pracy

Ogółem w latach 2000 – 2004 w działaniach aktywizujących wzięło udział łącznie 4710 bezrobotnych mieszkańców gminy Olkusz. Najbardziej owocnym w tym zakresie był 2003 r., kiedy z różnych form wsparcia skorzystało 1218 osób bezrobotnych – dla porównania w 2001 r. zaktywizowano jedynie 564 osoby bezrobotne z terenu gminy. Spośród wyszczególnionych poniżej rodzajów aktywizacji zawodowej prowadzonej przez Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu największym powodzeniem wśród bezrobotnych cieszyły się szkolenia (34,2% ogółu osób bezrobotnych mieszkańców badanej gminy korzystających z programów aktywizujących), poradnictwo zawodowe (29,6% ogółu), staże (14,6%), prace interwencyjne (14,2%) i roboty publiczne (5,5%). W okresie pięciu lat 25 bezrobotnych z gminy Olkusz uzyskało z PUP pożyczki na prowadzenie własnej działalności gospodarczej, a 5 przedsiębiorców otrzymało pożyczki na utworzenie nowych miejsc pracy.

Tabela 48. Programy aktywizujące w gminie Olkusz w latach 2000-2004

Wyszczególnienie	Liczba osób zaktywizowanych					ogółem	% ogółu
Wyszczególnienie	2000 r.	2001 r.	2002 r.	2003 r.	2004 r.	ogółem	% ogółu
Prace interwencyjne	184	87	120	161	117	669	14,2
Roboty publiczne	58	58	57	43	43	259	5,5
Umowy absolwenckie	12	0	15	15	4	46	1,0
Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy	-	-	-	-	8	8	0,2
Staże	121	88	154	215	108	686	14,6
szkolenia	223	165	334	426	461	1609	34,2
Pożyczki dla osób bezrobotnych	5	4	5	11	0	25	0,5
Pożyczki dla pracodawców na utworzenie stanowiska pracy	2/2*	0	2/3*	1/1*	0	5/6*	0,1
Dotacje dla bezrobotnych na rozpoczęcie działalności gospodarczej	-	-	-	-	5	5	0,1
Dotacje dla pracodawców na utworzenie stanowiska pracy dla osób bezrobotnych	-	-	-	-	1/1*	1/1*	0,0
Poradnictwo zawodowe	154	162	297	346	437	1396	29,6
Ogółem	759	564	985	1218	1184	4710	100,0

* liczba pracodawców/liczba stanowisk

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Kursy dla bezrobotnych

Głównymi kierunkami szkoleń zorganizowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Olkuszu dla bezrobotnych było w 2004 r.:

· komputer w pracy administracyjno-biurowej

· księgowość komputerowa

· kosztorysowanie komputerowe i grafika komputerowa

· nowoczesny sprzedawca z obsługą kas fiskalnych

· operator koparki - ładowarki

· pracownik ochrony fizycznej

· murarz - tynkarz

· gospodarka magazynowa z obsługa wózków widłowych

· uprawnienia SEP

· obsługa suwnic

· spawacz gazowy i w osłonie CO₂

· pracownik administracyjno – biurowy

· palacz CO

· florystyka

Liczba ofert pracy w powiecie

Liczba ofert pracy zgłaszanych do Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu w niewielkim stopniu zaspokaja potrzeby osób bezrobotnych. W 2004 r. olkuski PUP dysponował pulą 1416 ofert pracy, z czego 873 oferty (niemal 62%) były subsydiowane w ramach Funduszu Pracy i innych źródeł zewnętrznych (np. PFRON) – pozostałą część ofert zgłosili lokalni przedsiębiorcy. Biorąc pod uwagę, iż w tym samym roku zarejestrowanych było w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olkuszu 8717 bezrobotnych mieszkańców powiatu, to statystycznie na 10 kandydatów przypadały średnio 1,6 miejsca pracy. Jest to i tak najlepszy wskaźnik w całym okresie pięcioletnim. Dla porównania w 2000 r. (1082 oferty), na 10 bezrobotnych przypadało średnio 1 miejsce pracy. Dane te nie uwzględniają oczywiście ofert zatrudnienia nie zgłoszonych przez przedsiębiorców do Powiatowego Urzędu Pracy, a także tzw. szarej strefy, która w okresie słabej koniunktury gospodarczej nie jest zjawiskiem marginalnym, a czasami wręcz jedyną możliwością zarobku przez osoby nie posiadające stałego zatrudnienia.

Tabela 49. Oferty pracy w powiecie olkuskim w latach 2000-2004

Wyszczególnienie	2000	2001	2002	2003	2004
Liczba ofert pracy w powiecie	1237	1082	1432	1308	1416
w tym pracy subsydiowanej	733	507	882	976	873
Praca subsydiowana jako % ogółu ofert	59,3	46,9	61,6	74,6	61,7
Liczba ofert pracy na 10 bezrobotnych	1,3	1,0	1,4	1,3	1,6

Źródło: opracowanie własne na bazie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Olkuszu

Powiatowe Urzędy Pracy w obecnym kształcie prowadzą szeroki zakres działań służących walce z bezrobociem oraz zmniejszaniu jego negatywnych skutków. Nie ograniczają się zatem tylko i wyłącznie do rejestracji osób bezrobotnych i wypłacaniu zasiłków, lecz prowadzą działalność z zakresu poradnictwa zawodowego, informacji zawodowej, organizują Kluby Pracy, pośredniczą w kontaktach bezrobotnych z pracodawcami (i odwrotnie), organizują szkolenia zawodowe, a nade wszystko organizują aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Jednak nawet najsprawniej działający Urząd Pracy nie jest w stanie prowadzić polityki przeciwdziałającej bezrobociu przy nazbyt ubogich środkach finansowych przyznawanych do tej pory zarówno na funkcjonowanie urzędu, jak również na aktywną politykę na rynku pracy. Obecnie, funkcjonując w strukturach Unii Europejskiej walka z bezrobociem zostaje wzmocniona funduszami strukturalnymi (z Europejskiego Funduszu Społecznego), ale pozyskanie których w dużym stopniu będzie zależeć od aktywności władz lokalnych wszystkich szczebli. Niebagatelną rolę zaczynają już odgrywać Powiatowe Urzędy Pracy, tworzące projekty z zakresu rynku pracy i aktywizacji osób bezrobotnych. Jednak partnerami w tych projektach muszą być sami bezrobotni, którzy z większym zaangażowaniem niż dotychczas powinni włączyć się w realizowane projekty.

Przedsiębiorczość i podmioty gospodarcze

Gmina Olkusz, a w szczególności miasto, jest tradycyjnym obszarem przemysłowym, bardzo silnie do niedawna związanym z przemysłem metalowym, maszynowym oraz wydobywczym. Restrukturyzacja gałęzi przemysłu ciężkiego, która nastąpiła po przemianach ustrojowych, trwa na terenie Olkusza do dnia dzisiejszego i wiąże się m.in. ze zmniejszaniem liczby miejsc pracy w dużych zakładach przemysłowych, powstawaniem nowych spółek na bazie dawnych przedsiębiorstw państwowych oraz reorientacją produkcji. Zmiany te powodują określone problemy społeczne na terenie miasta, jak: wysoka stopa bezrobocia, wysoki odsetek osób długo pozostających bez pracy, ubożenie, etc. Mimo tych negatywnych czynników, należy również podkreślić pozytywne elementy lokalnej przedsiębiorczości. Niewątpliwie należą do nich duża liczba małych i średnich przedsiębiorstw, wysoki wskaźnik liczby działalności gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, dobre położenie geograficzne i komunikacyjne oraz wiele innych. Stan działalności gospodarczej na terenie gminy Olkusz na przełomie 2004 i 2005 r., wg danych GUS (na tle innych gmin o podobnych uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych, województwa małopolskiego oraz Polski) przedstawiają poniższe tabele.

Tabela 50. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON (stan w dniu 31.12.2004 r.)

Gmina	Ogółem	Sektor publiczny	Sektor prywatny
Olkusz	6098	183	5906
Chrzanów	4658	128	4530
Oświęcim	4191	254	3937
Wadowice	4243	130	4113
powiat olkuski	11713	368	11345
Region małopolski	288773	9047	279726
Polska	3576830	134513	3442317

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych

Tabela 51. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON (stan w dniu 31.12.2004 r.) – porównanie %.

Gmina	Ogółem	Sektor publiczny	Sektor prywatny
Olkusz	100,0%	100,0%	100,0%
Chrzanów	76,39%	69,95%	76,70%
Oświęcim	68,73%	138,80%	66,66%
Wadowice	69,58%	71,04%	69,64%
powiat olkuski	192,08%	201,09%	192,09%

Źródło: opracowanie własne na podstawie Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych

Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON, działających na terenie gminy Olkusz jest wyraźnie większa w porównaniu do liczby podmiotów w gminach
o podobnym profilu administracyjnym i gospodarczym w województwie małopolskim, takich jak: gmina Chrzanów, miejska gmina Oświęcim, czy gmina Wadowice. Znacznie większa liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowana w Olkuszu jest z pewnością silnym atutem gminy, szczególnie, że różnice te są stosunkowo wysokie. Na sytuację taką z pewnością ma wpływ wiele czynników natury historycznej, geograficznej, komunikacyjnej, czy społecznej. Niewątpliwie gmina Olkusz, poprzez położenie w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji krakowskiej i śląskiej, stanowi wyjątkowo atrakcyjny teren do prowadzenia działalności gospodarczej. Jednak to samo można powiedzieć o położeniu Chrzanowa, który dodatkowo leży przy Autostradzie A4, umożliwiającej dużo szybsze połączenia z ww. aglomeracjami, a mimo wszystko posiada on wyraźnie mniejszą liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Można również upatrywać przyczyn tak dużej różnicy w liczbie podmiotów gospodarczych pomiędzy Olkuszem a gminami porównywanymi w mentalności społeczności lokalnej – jej cechach przedsiębiorczych, mobilności, aktywności, etc. Jeszcze lepiej obraz sytuacji oddaje wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych
w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w gminie Olkusz jest największa spośród wszystkich porównywanych gmin. Wskaźnik ten jest również wyższy od wskaźników dla powiatu olkuskiego, województwa małopolskiego i od wskaźnika dla Polski. Druga pod tym względem spośród porównywanych gmin – gmina Wadowice znana z rozwiniętych cech przedsiębiorczych wśród społeczności lokalnej – posiada analogiczny wskaźnik na dużo niższym poziomie (113 firm na 1000 mieszkańców, przy 121 w gminie Olkusz).

Tabela 52. Liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

Gmina	Podmioty ogółem na 1000 ludności	Podmioty sektora prywatnego na 1000 ludności	Podmioty osób fizycznych na 1000 ludności	Spółki prawa handlowego na 1000 ludności
Olkusz	121	117	100	3,3
Chrzanów	93	90	71	4,3
Oświęcim	101	95	73	4,1
Wadowice	113	110	92	3,2
powiat olkuski	102	99	84	2,6
Region małopolski	89	86	69	4,5
Polska	94	90	72	5,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych

Tabela 53. Liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców – porównanie %.

Gmina	Podmioty ogółem na 1000 ludności	Podmioty sektora prywatnego na 1000 ludności	Podmioty osób fizycznych na 1000 ludności	Spółki prawa handlowego na 1000 ludności
Olkusz	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%
Chrzanów	76,86%	76,92%	71,00%	130,30%
Oświęcim	83,47%	81,20%	73,00%	124,24%
Wadowice	93,39%	94,02%	92,00%	96,97%
powiat olkuski	84,30%	84,62%	84,00%	78,79%

Źródło: Opracowanie własne na bazie: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych.

Rozpatrując jednak zarejestrowane w poszczególnych gminach podmioty gospodarcze pod kątem form własności, należy zauważyć niekorzystną strukturę w przedsiębiorczości olkuskiej. Gmina Olkusz posiada najmniej ze wszystkich porównywanych gmin spółek prawa handlowego, a w tym spółek z kapitałem zagranicznym. Spółki prawa handlowego na ogół zakładane są w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej na większą skalę – co najczęściej wiąże się z większą ilością miejsc pracy – lub obecnością kapitału zagranicznego. W tym obszarze gminy Chrzanów, Oświęcim i Wadowice stosunkowo wyraźnie wyprzedzają gminę Olkusz, szczególnie jeżeli rozpatrywać udział liczby spółek prawa handlowego lub spółek z kapitałem zagranicznym do ogółu zarejestrowanych przedsiębiorstw (udział liczby spółek prawa handlowego do ogółu zarejestrowanych przedsiębiorstw: Chrzanów 4,7%, Oświęcim 4,1%, Wadowice 2,8%, Olkusz 2,7%; udział liczby spółek z kapitałem zagranicznym do ogółu zarejestrowanych przedsiębiorstw: Oświęcim 0,7%, Chrzanów 0,6%, Wadowice 0,5%, Olkusz 0,2%).

Tabela 54. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON (stan w dniu 31.12.2004 r.)

Gmina	Ogółem	Sektor publiczny	Sektor prywatny	Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą	Spółki prawa handlowego	Spółki z udziałem kapitału zagranicznego	Spółdzielnie
Olkusz	6098	183	5906	5050	167	15	19
Chrzanów	4658	128	4530	3560	218	27	14
Oświęcim	4191	254	3937	3003	171	28	13
Wadowice	4243	130	4113	3435	120	21	16
powiat olkuski	11713	368	11345	9674	297	30	31
Region małopolski	288773	9047	279726	223637	14841	2523	1190
Polska	3576830	134513	3442317	2763380	214974	51347	18435

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych.

Tabela 55. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON (stan w dniu 31.12.2004 r.) – udział %.

Gmina	Ogółem	Sektor publiczny	Sektor prywatny	Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą	Spółki prawa handlowego	Spółki z udziałem kapitału zagranicznego	Spółdzielnie
Olkusz	100%	3,00%	96,85%	82,81%	2,74%	0,25%	0,31%
Chrzanów	100%	2,75%	97,25%	76,43%	4,68%	0,58%	0,30%
Oświęcim	100%	6,06%	93,94%	71,65%	4,08%	0,67%	0,31%
Wadowice	100%	3,06%	96,94%	80,96%	2,83%	0,49%	0,38%
powiat olkuski	100%	3,14%	96,86%	82,59%	2,54%	0,26%	0,26%
Region małopolski	100%	3,13%	96,87%	77,44%	5,14%	0,87%	0,41%
Polska	100%	3,76%	96,24%	77,26%	6,01%	1,44%	0,52%

Źródło: Opracowanie własne na bazie: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych.

Śledząc zmiany liczby olkuskich przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON na przestrzeni kilku ostatnich lat można zauważyć stałą tendencję rosnącą. W przeciągu ostatnich 5 lat na terenie miasta i gminy Olkusz przybyło ok. 16% podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Porównując te wartości z innymi gminami należy stwierdzić, iż nie jest to wartość najwyższa. W analogicznym okresie na terenie miasta Oświęcim przybyło ok. 24% nowych podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON, mimo że miasto to, jako jedyne wśród porównywanych, zanotowało zmniejszenie liczby firm pomiędzy rokiem 2002 a 2003. Pozostałe porównywane gminy posiadają wskaźniki podobne do Olkusza.

Tabela 56. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON (stan w dniu 31.12.2004 r.).

Gmina	Wartość	2000	2001	2002	2003	2004	Zmiana 2004-2000 (%)
Olkusz	Ogółem	5235	5526	5758	5906	6098	16%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	100	106	114	117	121	21%
Olkusz – miasto	Ogółem	4428	4592	4751	4862	4989	13%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	111	116	125	128	132	19%
Olkusz – wieś	Ogółem	807	934	1007	1044	1100	36%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	63	73	80	83	87	38%
Chrzanów	Ogółem	4007	4361	4501	4600	4658	16%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	78	86	89	91	93	19%
Oświęcim	Ogółem	3389	3626	3838	3810	4191	24%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	80	86	92	92	101	26%
Wadowice	Ogółem	3728	3881	4075	4221	4243	14%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	101	105	109	113	113	12%
Powiat olkuski	Ogółem	9992	10676	11159	11432	11713	17%
	Liczba podmiotów na 1000 ludności	86	92	96	99	102	19%

Źródło: opracowanie własne na podstawie Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych

W strukturze terytorialnej widać wyraźny podział pomiędzy terenami miejskimi, a wiejskimi miasta i gminy Olkusz w kontekście zmian liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON oraz wskaźnika liczby podmiotów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Na terenach wiejskich gminy występuje wyraźnie większa dynamika przyrostu nowych przedsiębiorstw w stosunku do miasta. Pomiędzy rokiem 2000 a 2004 na terenach wiejskich przybyło ok. 36% nowych firm, w stosunku do 13% zanotowanych w analogicznym okresie dla obszarów miejskich. Podobnie wygląda sytuacja ze zmianami wskaźnika liczby podmiotów na 1000 mieszkańców. Spowodowane jest to kilkoma czynnikami, z których najważniejsze to: zapełnianie nisz gospodarczych na terenach słabiej rozwiniętych, odchodzenie ludności od rolnictwa na rzecz prowadzenia drobnych działalności gospodarczych, nadrabianie zaległości gospodarczych na terenach wiejskich. We wszystkich porównywanych gminach, wraz ze wzrostem liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON wzrasta również wskaźnik liczby przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.

Struktura sektorowa przedsiębiorstw w gminie Olkusz jest typowa dla gmin polskich. Przeważają w niej przedsiębiorstwa z branży „handel i naprawy”, które stanowią niemal 40% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Wskaźnik ten z jednej strony powinien być przyjmowany z zadowoleniem przez władze samorządowe, gdyż świadczy o dużej liczbie małych i średnich firm, które najczęściej tworzą branżę określaną jako „handel i naprawy”. W połączeniu z dużą liczbą przedsiębiorstw ogółem zarejestrowaną na terenie miasta i gminy w rejestrze REGON, stanowi to niewątpliwy atut dla miasta i możliwość realizacji różnorodnych programów przeznaczonych na wsparcie dla małej i średniej przedsiębiorczości ze środków strukturalnych Unii Europejskiej. Z drugiej jednak strony zestawiając liczbę przedsiębiorstw z branży „handel naprawy” z wysokim bezrobociem panującym w powiecie olkuskim, można wysnuć wniosek, iż małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią w zdecydowanej większości działalności jednoosobowe, nie tworzące nowych miejsc pracy. Ta tendencja utrzymująca się od lat w powiecie olkuski (a tym samym w mieście i gminie Olkusz) – duża liczba przedsiębiorstw, a jednocześnie wysoka stopa bezrobocia – jest niepokojąca. Świadczy o słabości lokalnej gospodarki, a w tej sytuacji jej uzdrowieniem mogłyby być przedsiębiorstwa większe, dynamicznie rozwijające się i tworzące nowe miejsca pracy bezpośrednio i pośrednio (zatrudniając wielu podwykonawców, wykorzystując potencjał dużej liczby małych i średnich firm). Wśród porównywanych gmin jedynie Chrzanów cechuje podobny udział firm z branży „handel i naprawy”. W pozostałych gminach firmy te stanowią mniejszy udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON – Wadowice 34%, Oświęcim 36%. Dominacja firm z sektora „handel i naprawy”, może wiązać się również ze stosunkowo dużym importem przetworzonych produktów na teren miasta i gminy oraz faktem, iż w okresie stagnacji gospodarczej przedsiębiorców cechuje niechęć do kapitałochłonnych inwestycji o dłuższym okresie zwrotu (produkcja) i większa skłonność do podejmowania ryzyka w obszarze handlu i usług, ze względu na mniejsze bariery finansowe wejścia i wyjścia z biznesu.

Pozytywnym trendem olkuskiej gospodarki jest występowanie za drugim miejscu pod względem liczby przedsiębiorstw branży określanej, jako „obsługa nieruchomości i firm”. Stanowią one ponad 13% wszystkich przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON na terenie miasta i gminy. Przedsiębiorstwa te zaliczane są do firm świadczących usługi wyspecjalizowane, przynoszące duże dochody. Stąd też najczęściej generują one nowe miejsca pracy i posiadają środki na inwestycje. Jednak porównując udział tych firm w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w innych gminach, należy stwierdzić, iż posiadają one większe wartości. W Chrzanowie firmy z tej branży stanowią ponad 15%, a w Oświęcimiu ponad 14%. Jedynie w Wadowicach udział tych firm przekracza nieco 10%.

Równorzędne wartości udziału w ogólnej liczbie przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON na terenie miasta i gminy Olkusz posiadają firmy z sektora „przemysł” oraz „budownictwo”. Podmioty z obydwu branż stanowią po ok. 10% wszystkich firm. Dane te pokazują, iż miasto i gmina Olkusz nie jest już typowo przemysłowym terenem, mimo że w świadomości mieszkańców wielu regionów Małopolski w dalszym ciągu jest tak postrzegana. Jedynie 10% firm z branży „przemysł” świadczy o zakończeniu procesów restrukturyzacyjnych na terenie miasta i gminy, które przyniosły zmniejszenie liczby przedsiębiorstw przemysłowych, a tym samym uwolniły stosunkowo dużą rzeszę osób bezrobotnych. Firmy z tej branży w zdecydowanej większości stanowią sektor produkcyjny, tworzący dużo miejsc pracy. Przedsiębiorstwa z branży „przemysł”, szczególnie reprezentujące tzw. wysokie technologie oraz innowacje są na terenie miasta i gminy bardzo pożądane. Takie firmy, uzupełnione o duża liczbę tradycyjnych firm dla subregionu (meblarstwo, produkcja obuwia, przemysł spożywczy), mają swoje siedziby w Wadowicach. Przedsiębiorstwa z branży „przemysł” stanowią w tej gminie aż 21% wszystkich przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON. W pozostałych porównywanych gminach wskaźniki te przedstawiały się wyraźnie poniżej wskaźnika olkuskiego – w Oświęcimiu stanowią jedynie ok. 6,5%, a w Chrzanowie 8,5%.

Jeżeli chodzi o branżę „budownictwo” to wszystkie porównywane gminy posiadają porównywane wskaźniki – przedsiębiorstwa z tego sektora stanowią ok. 10% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Jedynie na terenie miasta Oświęcim firmy z tej branży stanowią niecałe 9%.

Tabela 57. Struktura branżowa przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON (stan w dniu 31.12.2003 r.).

Gmina	Sekcje PKD
Gmina	Ogółem	Przemysł	Handel i naprawy	Transport, gospodarka magazynowa i łączność	Obsługa nieruchomości i firm	Budownictwo
Olkusz	5906	598	2346	442	787	605
Chrzanów	4600	394	1817	281	713	485
Oświęcim	3810	252	1383	345	538	336
Wadowice	4221	886	1458	199	424	418
powiat olkuski	11432	1278	4559	928	1349	1161

Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Krakowie, Gminy, powiaty, podregiony., Kraków 2004.

Tabela 58. Struktura branżowa przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON (stan w dniu 31.12.2003 r.) – porównanie %.

Gmina	Sekcje PKD
Gmina	Ogółem	Przemysł	Handel i naprawy	Transport, gospodarka magazynowa i łączność	Obsługa nieruchomości i firm	Budownictwo
Olkusz	100%	10,13%	39,72%	7,48%	13,33%	10,24%
Chrzanów	100%	8,57%	39,50%	6,11%	15,50%	10,54%
Oświęcim	100%	6,61%	36,30%	9,06%	14,12%	8,82%
Wadowice	100%	20,99%	34,54%	4,71%	10,05%	9,90%
powiat olkuski	100%	11,18%	39,88%	8,12%	11,80%	10,16%

Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Krakowie, Gminy, powiaty, podregiony., Kraków 2004.

Przedsiębiorstwa z sektora „transport, gospodarka magazynowa i łączność” stanowią na terenie miasta i gminy Olkusz blisko 7,5%. Są to wartości średnie w stawce porównywanych gmin. Większy udział tych podmiotów posiada miasto Oświęcim, gdzie stanowią one ponad 9%. Porównując wskaźniki określające strukturę branżową olkuskich firm do wskaźników notowanych w powiecie, należy stwierdzić, iż są one bardzo podobne. W zasadzie we wszystkich analizowanych sektorach różnice te nie przekraczały 1,5 punktu procentowego. Sytuacja ta jest oczywiście spowodowana wielkością lokalnej gospodarki miasta i gminy Olkusz, która stanowi o sile gospodarki powiatowej. Olkusz, jako największy ośrodek gospodarczy w powiecie koncentruje większość firm we wszystkich branżach.

Tabela 59. Struktura branżowa przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON (stan w dniu 31.12.2003 r.) – miasto i gmina Olkusz a powiat olkuski – porównanie %.

Gmina

Sekcje PKD

Ogółem

Przemysł

Handel i naprawy